Ngay từ năm 1971, trong cương vị là Chủ tịch Ủy ban Phụng vụ Địa phận Kontum, cha Phan Thanh Văn đã biên soạn bài Mục vụ Lễ tế Tạ ơn qua bản “Trình bày Tổng quát về Sách lễ”1 và chia sẻ bài này trong khóa tu nghiệp của các linh mục trẻ thuộc 6 giáo phận miền Trung (tháng Giêng 1971). Ngài viết: “Một chi tiết được bàn cãi nhiều là LAVABO. Ritus servandus dạy rửa hai đầu ngón tay, lavat manus, id est extremitates digitorum pollicis et indicis, rửa đầu hai ngón tay thật ra không tiêu biểu được gì cả. Bản Trình bày Tổng quát mặc dù còn dạy rửa tay, nhưng ít ra không còn cắt nghĩa là rửa đầu ngón tay cái và ngón tay trỏ.”2 Rất tiếc, trong thực hành tại Việt Nam, những lời giải thích của ngài hầu như không mấy ai để ý. Vì thế, nhiều vị chủ tế vẫn chỉ rửa ngón tay vào những bình nước hay bát nước đi kèm với hành động vẫn cứ “nho nhỏ” như xưa. Đây là lý do chúng tôi muốn trình bày lại vấn đề “Chủ tế rửa tay trong phần chuẩn bị lễ vật” một cách thấu đáo hơn.
 |
MÔ TẢ NGHI THỨC
Trong phần chuẩn bị lễ vật, có một số vận hành được thực hiện. Đó là, bánh và rượu được đem lên cho chủ tế bởi một số người đại diện cộng đoàn hay bởi giúp lễ. Tiếp đó, vị chủ tế đứng ở bàn thờ, cầm đĩa thánh đựng bánh, nâng lên cao một chút và đọc [thầm hoặc lớn tiếng]: “Lạy Chúa là Chúa Cả trời đất, chúc tụng Chúa đã rộng ban cho chúng con bánh này…”. Đáp lại, cộng đoàn tung hô: “Chúc tụng Thiên Chúa đến muôn đời”. Rồi chủ tế đặt đĩa bánh lên khăn thánh. Chuyển qua phần dâng rượu, phó tế hay linh mục đồng tế hoặc chính chủ tế rót rượu và một chút nước vào chén thánh, đang khi ấy đọc thầm: “Nhờ dấu chỉ nước hòa rượu này, xin cho chúng con được tham dự vào thần tính của Ðấng đã đoái thương thông phần nhân tính của chúng con”. Sau đó, vị chủ tế cầm chén thánh nâng lên cao hơn một chút và đọc [thầm hoặc lớn tiếng]: “Lạy Chúa là Chúa Cả trời đất, chúc tụng Chúa đã rộng ban cho chúng con rượu này…”. Cuối cùng cộng đoàn tung hô: “Chúc tụng Thiên Chúa đến muôn đời”. Rồi chủ tế đặt chén thánh lên khăn thánh. Sau đó, chủ tế cúi mình đọc thầm: “Lạy Chúa là Thiên Chúa, xin thương nhận chúng con đang hết lòng khiêm nhường thống hối, và xin cho hy lễ chúng con dâng trước Tôn Nhan hôm nay được đẹp lòng Chúa”. Nếu có xông hương thì chủ tế xông hương của lễ và bàn thờ, rồi phó tế hoặc một người giúp lễ xông hương cho chủ tế, linh mục đồng tế và giáo dân. Sau đó, linh mục rửa tay ở góc bàn thờ và đọc thầm: “Lạy Chúa, xin rửa con sạch hết lỗi lầm, tội con phạm, xin Ngài thanh tẩy” để biểu lộ lòng ước ao được thanh tẩy tâm hồn khỏi mọi tội lỗi và hư đốn (Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma [=QCSL], số 76; 145). Đây là lý do thần học giải thích tại sao chủ tế cần phải rửa tay trong thánh lễ.
 |
LỊCH SỬ
Rửa tay là một thói quen được thực hành trong Do Thái giáo và Kitô giáo thời sơ khai như một dấu chỉ thanh tẩy nội tâm và thống hối. Trong Cựu Ước, các tư tế và thầy Lêvi phải trải qua nghi thức tẩy rửa trước khi họ có thể thi hành bổn phận mình trong cung thánh (Xh 29,4; Ds 8,7). Sách Xuất hành cho biết, các tư tế rửa tay [và chân] của họ trong một cái vạc nước bằng đồng trước khi bước vào nhà tạm hay tới gần bàn thờ để xông hương (Xh 30,17-21). Về phần cộng đồng, tầm quan trọng của nghi thức thanh tẩy dân chúng hầu chuẩn bị họ bước vào đền thờ được phản ảnh trong Thánh vịnh 24, 3-43 cũng như trong 1Tm 2,8.4
Dựa vào nền tảng Kinh Thánh, việc rửa tay của chủ tế khi cử hành Thánh Thể cũng giống như tư tế và thầy Lêvi trong Cựu Ước đã làm, vì ngài sắp bước vào nơi cực thánh - một nơi còn linh thánh hơn cả nhà tạm và đền thờ xưa kia. Bởi vì sự hiện diện của Thiên Chúa thời Cựu Ước đôi khi được biểu lộ qua những áng mây nơi cung thánh (Xh 40,34; 1V 8,10-11), nhưng trong thánh lễ, Thiên Chúa sắp đến với dân Người theo một cách thế gần gũi thân mật hơn trước kia. Trên bàn thờ, nơi chủ tế đứng cử hành Thánh Thể, lễ phẩm bánh và rượu chẳng bao lâu sau sẽ biến đổi thành Mình và Máu Chúa Kitô và Người đến cư ngụ trong tâm hồn những ai hiệp lễ. Vì thế trong hầu hết các nghi điển phụng vụ, tư tế thường rửa tay sau khi mặc áo lễ và trước khi cử hành phụng vụ hoặc rửa tay trước khi bước vào Kinh nguyện Thánh Thể.5
 |
Sách lễ Roma thời xưa cho biết chủ tế có nhiều lúc rửa tay khác nhau: trước khi mặc lễ phục để dâng lễ; đôi lúc rửa tay trước khi nhận lễ vật từ dân chúng; đôi lúc lại rửa tay sau khi nhận lễ vật: trước khi đọc Kinh Tạ Ơn để thanh tẩy tâm hồn; rửa tay một lần nữa sau khi cho rước lễ để mụn Bánh Thánh không còn dính trên tay… Thông thường, mỗi khi rửa tay, vị tư tế sẽ đọc một lời nguyện thầm mang chiều kích sám hối và thanh tẩy. Nghi thức rửa tay (có từ thế kỷ thứ IV) còn xuất hiện sớm hơn cả việc rước tiến lễ vật, và thậm chí, chúng ta được biết là chủ tế thường rửa tay trước chứ không phải sau khi nhận lễ vật như một biểu tượng cho sự thanh tẩy bên trong tâm hồn. Vào thời Trung Cổ, nghi lễ Rôma có 2 lần rửa tay: một lần diễn ra trước (khi thầy phó tế trải khăn thánh trên bàn thờ) và một lần diễn ra sau khi xông hương tiếp theo phần dâng lễ. Sau này, Giáo hội bỏ rửa tay lần thứ nhất và giữ lại rửa tay lần thứ hai cho tới ngày nay.6
Việc rửa tay xuất hiện trước tiên ở bên ngoài Rôma và chỉ tồn tại trong thánh lễ do linh mục chủ sự. Ban đầu không có lời nguyện nào kèm theo hành động này. Nhưng từ đầu thế kỷ XI,7 một số công thức được thêm vào: công thức này gồm một hay nhiều câu lấy từ Thánh vịnh 26, 6-12 và Vinh tụng ca kết thúc. Vào cuối thời Trung cổ, khi không còn dâng lễ vật và trong thánh lễ không xông hương, người ta bỏ nghi thức rửa tay trước Kinh nguyện Thánh Thể, vì cho rằng trước khi dâng lễ tư tế đã rửa tay xin ơn thanh tẩy rồi. Tuy nhiên, khi canh tân phụng vụ, Đức Piô V [trong Sách lễ Roma 1570] vẫn giữ lại nghi thức này trong thánh lễ và vẫn duy trì ý nghĩa thanh tẩy.8 Nó cũng thích hợp như một chức năng thực tế là rửa tay tư tế sau khi ngài vừa xông hương.9
Ngày nay, những lời từ Thánh vịnh 26, 6-12 như đòi hỏi của Sách lễ 1570 được Giáo Hội thay bằng một câu trong Thánh vịnh 51,4, nên vị chủ tế đọc thầm khi rửa tay rằng: “Lạy Chúa, xin rửa con sạch hết lỗi lầm, tội lỗi con xin Ngài thanh tẩy”.10
Nghi thức rửa tay của chủ tế vẫn xuất hiện trong Sách lễ của Đức Piô V và trong Sách lễ của Đức Phaolô VI.
(còn nữa)
Lm. Giuse Phạm Đình Ái, dòng Thánh Thể (SSS)
________________________________________________
1 Hiện nay, chúng ta quen dịch Institutio Generalis Missalis Romani là Quy chế Tổng quát Sách lễ Rôma thay cho Trình bày Tổng quát về Sách lễ trước kia.
2 Trích lại trong Tạp chí Phụng Vụ số 2 (tháng 2-1971).
3 Ai được lên núi CHÚA? Ai được ở trong đền thánh của Người? Đó là kẻ tay sạch lòng thanh, chẳng mê theo ngẫu tượng, không thề gian thề dối.
4 Vậy tôi muốn rằng người đàn ông hãy cầu nguyện ở bất cứ nơi nào, tay giơ lên trời, tâm hồn thánh thiện, không giận hờn, không xung khắc.
5 Xc. Adrian Fortescue(1910),“Lavabo”,The Catholic Encyclopedia,IX (New York: Robert Appleton Company, (retrieved2008-01-14).
6 Xc. Ibid.
7 Có tác giả cho là từ thế kỷ XIII như Guy Oury, La Messe de S. Pie V à Paul VI (Solesmes, 1975), 82.
8 Vinh sơn Nguyễn Thế Thủ, Phụng vụ Thánh Thể (Sài Gòn: ĐCV Thánh Giuse, 2001), 113.
9 Guy Oury, La Messe de S. Pie V à Paul VI, 84.
10 Nghi thức Thánh lễ, số 28.
Bình luận