Sử gia, nhà nghiên cứu, nhà “Việt địa bạ học” Nguyễn Ðình Ðầu được biết đến với các công trình nghiên cứu về sử địa, hàng chục đầu sách, các bản đồ cổ quý giá… Chỉ riêng với mảng báo chí, cụ đã có hàng ngàn bài báo được đăng tải với đề tài đa dạng, từ lịch sử, địa lý cho đến văn hóa, xã hội…, trên nhiều tờ báo uy tín. Riêng với báo nhà đạo, cụ âm thầm đóng góp rất lớn, và không phải ai cũng tường tận.
Nếu như thời kỳ trước 1975, cụ Nguyễn Đình Đầu từng viết cho báo Liên Đoàn (ở Paris), Thống Nhất, và nhất là báo Sống Đạo - nơi cụ là Giám đốc sáng lập, giữ vị trí Chủ bút - thì xuyên suốt sau ngày đất nước thống nhất cho đến tận hai năm gần đây, cụ miệt mài viết cho báo Công giáo và Dân tộc. Cụ góp mặt với tờ báo từ số đầu tiên, ra mắt ngày 10 tháng 7 năm 1975, và thống kê nhanh cho đến bài cuối cùng viết năm 2022, đã có trên dưới 400 bài viết lớn nhỏ đăng trên tờ Tuần báo, cùng lối 70 bài viết cho tờ Nguyệt san. Con số này quả là “kỷ lục” đối với một tác giả trong vai trò cộng tác viên của một tờ báo trong làng báo.
Nhiều thế hệ làm báo ở tòa soạn CGvDT vẫn gọi nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu một cách thân thuộc là “anh Đầu”, “bác Đầu”, rồi “cụ Đầu”. Sở dĩ có nhiều “ngôi thứ” như vậy vì thời gian gắn bó của cụ với tờ báo trải dài qua nhiều thập niên, và có thể nói là khá thường xuyên trong suốt chặng đường hơn 49 năm qua của CGvDT, với nhiều thế hệ từng làm việc ở báo, từng đến rồi đi... Cộng tác viên này có phần đặc biệt không chỉ bởi giá trị các bài viết của mình về lịch sử, địa lý, mà còn ở cách cụ gởi bài bằng những bản viết tay, sự kỹ tính và luôn trân trọng, niềm nở với từng anh em CGvDT. Thư phòng đầy ắp sách xưa hay phòng khách nhà cụ trở thành địa chỉ quen thuộc của nhiều phóng viên, biên tập trong mỗi đầu tuần đến nhận bài viết “đặt hàng”. Những nét chữ mỏng mỏng, nghiêng nghiêng chứa đựng bao suy tư, luận cứ, chắt lọc từ những tư liệu quý giá của quá khứ, đối chiếu với hiện tại, cộng với sự uyên bác tri thức của mình.
Cụ Đầu từng nhìn lại cơ duyên làm báo và đã viết trên báo CGvDT một bài hai kỳ vào giữa năm 2012, nhan đề “70 năm viết báo Công giáo không chuyên”. Trong bài này, có đoạn cụ tâm sự giản dị với nghiệp viết báo: “Thật sự tôi không phải là một người viết báo Công giáo chuyên nghiệp. Tôi chỉ cố tập viết những bài do nhu cầu của đoàn thể mà tôi tham gia. Hầu như không có bài đăng ở các báo chí Công giáo khác, dù tôi rất kính trọng và lấy nhiều bài trong đó làm gương. Tôi cũng không được đào tạo về văn chương, nên bài viết khá mộc mạc, nghĩ sao nói vậy… Từ tháng 7.1975, trên số 1 báo CGvDT, tôi đã có bài viết mở hàng. Ba mươi bảy năm trôi qua (1975-2012), tôi đã có vài trăm bài”.
Xem lại các mốc thời gian, sẽ thấy có những năm tác giả Nguyễn Đình Đầu không viết báo liên tục, mà theo giải thích của cụ lúc sinh thời, đó là thời điểm cụ dành cho việc nghiên cứu, viết sách... Có những năm, khi công việc nghiên cứu bớt bận rộn hơn, cũng là lúc các bài viết xuất hiện dày và thường xuyên trên báo. Nhiều nhất là các năm 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2012.
Cụ viết nhiều, nhưng với báo CGvDT, chủ đề tôn giáo chiếm số lượng lớn và rất đậm nét, đề tài phong phú, như viết về dòng Tên, về cha Đắc Lộ, thánh Anrê Phú Yên, bác học Trương Vĩnh Ký, cha Đặng Đức Tuấn, nhân sĩ Nguyễn Trường Tộ, thầy cả Lữ Y Đoan… Và còn thêm các nhân vật lịch sử, danh nhân và cả những đề tài về người Công giáo trong kháng chiến, người Công giáo trong chính phủ lâm thời, tổ chức Thanh lao công nữa… Tất nhiên là không thể thiếu các bài viết về bản đồ cổ, nổi bật là những bài công bố và phân tích các tài liệu bản đồ nước ta xưa do các thừa sai, các giáo sĩ vẽ, như An Nam Đại Quốc Họa Đồ của Đức Giám mục Jean Louis Taberd - Đại diện Tông Tòa Đàng Trong vẽ năm 1838. Ngoài ra, cũng có thể tìm được những bài viết dài kỳ bền bỉ của cụ trên CGvDT như Dòng Tên Việt Nam ngày trở lại đăng 2007 (6 kỳ), Kỷ niệm 50 năm tuần báo Sống Đạo đăng 2012 (7 kỳ), và dài kỳ nhất là bài Nguyễn Trường Tộ, tấm gương chói lọi của người Công giáo tốt cũng là công dân tốt đăng tới 21 kỳ.
Dày hay mỏng thì tất cả các bài viết của nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu trên báo đều là nguồn cung cấp tư liệu mang tính lịch sử quý giá cho nhiều vấn đề, con người. Cụ viết báo và hiện diện trong nhiều sự kiện của báo, luôn ở ghế ngồi hơn một vị khách quý, bởi tình cảm được đắp bồi từ sự thấu hiểu qua dòng thời gian trôi chảy. Mãi đến sau này, khi đôi tay quá run rẩy, sức khỏe cạn dần, ngòi bút dành cho báo mới gián đoạn và ngơi nghỉ, khi cụ đã bước qua ngưỡng “bách niên”. Nhìn lại cả cuộc đời nghiên cứu và viết của cụ Nguyễn Đình Đầu, dễ thấy một trong những vấn đề xã hội mà người trí thức dấn thân này quan tâm và gần như thường thể hiện trong hoạt động làm khoa học của mình là tinh thần đoàn kết dân tộc, tôn giáo...
*
Với nguồn năng lượng bền bỉ, cùng tư duy khoa học và óc suy luận nhạy bén, qua lối viết giản dị nhưng chặt chẽ, đã biến hàng trăm bài viết trở thành nguồn tư liệu quý giá, với dấu ấn mang tên Nguyễn Đình Đầu. Trước đây, bây giờ, hay về rất lâu sau này nữa, tiếp cận bất kỳ công trình nghiên cứu hay cầm trên tay một quyển sách nào của cụ, nhiều độc giả và người làm nghiên cứu sẽ dễ dàng nhận ra ngay, bởi nhìn độ dày công phu và chiều sâu tổng hợp của người chủ trì công trình hay tác giả quyển sách.
Tất cả là nguồn di sản lớn cụ để lại cho đời, cho người…
Minh Hải
Bình luận