Cuộc sống theo các giá trị Tin Mừng là một chứng từ cao quý, thuyết phục và có sức lôi cuốn...

Năm 2023 có thể nói là một năm đáng nhớ của người Công giáo Việt Nam, với khá nhiều sự kiện tốt lành và liên tiếp những tin vui, cũng như có các tín hiệu lạc quan hướng về phía trước. Đức cha Giuse Nguyễn Năng, Tổng Giám mục Tổng Giáo phận TPHCM - Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam- đã dành cho báo Công giáo và Dân tộc một cuộc trao đổi, để nhìn lại chặng đường cộng đồng Dân Chúa trong nước vừa đi qua.

CGvDT: Như vậy là một năm đã kết thúc, trong vai trò Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam, Đức Tổng có thể có một vài đánh giá, nhận định về sinh hoạt của Giáo hội Công giáo Việt Nam trong 365 ngày qua ? Theo Đức Tổng, đâu là những nét son và đâu là những điều chúng ta mong ước, trông đợi... nhưng chưa thực hiện được trong năm 2023 ?

- Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng: Tạ ơn Chúa đã ban cho Giáo hội Việt Nam một năm bình an và đạt được những thành quả tốt đẹp. Đại dịch Covid-19 qua đi, các sinh hoạt của Giáo hội đã dần dần phục hồi và phát triển. Các cộng đoàn giáo xứ tham dự phụng vụ đều đặn gần như trước; các sinh hoạt giáo lý, tông đồ, bác ái… đang tiến triển tốt đẹp. Đại hội giới trẻ giáo tỉnh Hà Nội do giáo phận Bắc Ninh đăng cai tổ chức đã quy tụ 20.000 bạn trẻ là một ví dụ tiêu biểu. Do tình hình kinh tế chung trên thế giới, nhiều người bị thất nghiệp, nhưng chính trong bối cảnh này, các cộng đoàn lại hăng say thực thi sứ vụ bác ái như đã từng nhiệt tình phục vụ trong thời đại dịch, và có nhiều sáng kiến cụ thể hơn để đáp ứng nhu cầu của anh chị em gặp khó khăn. Chẳng hạn như ở một số nơi, khi quan sát thấy có nhiều em bỏ học, chúng ta đã tìm cách hỗ trợ để các em được đến trường.

Trong năm vừa qua, tính từ ngày 03.01.2023, đã có 4 giám mục được tấn phong trong nước. Dù vậy hiện nay, hai giáo phận là Ban Mê Thuột và Đà Nẵng vẫn còn trống tòa. Hy vọng trong năm 2024, sẽ không còn giáo phận nào thiếu vắng chủ chăn.

Một tin vui quan trọng là Tòa Thánh và Việt Nam đã thông qua Quy chế về Đại diện thường trú của Tòa Thánh tại Việt Nam; và ngày 23.12.2023, Đức Thánh Cha đã bổ nhiệm Đức Tổng Giám mục Marek Zalewski làm Đại diện thường trú tại nước ta. Đây là kết quả của sự đối thoại lâu dài giữa hai bên, và sâu xa hơn, của nỗ lực sống và làm chứng cho Phúc Âm của mọi thành phần Dân Chúa.

Từ cuối năm 2021, Giáo hội Việt Nam đã cùng với Giáo hội hoàn vũ chuẩn bị cho Thượng Hội đồng Giám mục thế giới lần thứ XVI để xây dựng một Hội Thánh hiệp hành. Thượng Hội đồng đã kết thúc giai đoạn I và sẽ còn tiếp tục giai đoạn II vào tháng 10.2024. Đây là biến cố lớn và rất quan trọng của Giáo hội, nhưng dường như chưa được quan tâm đúng mức. Trong hai năm vừa qua, các cộng đoàn đã học hỏi và tổ chức những buổi gặp gỡ hiệp hành. Có một điều cần lưu ý: “hiệp hành” không phải chỉ là khẩu hiệu suông, cũng không phải chỉ là đề tài thảo luận hoặc thực hành trong một thời gian ngắn, mà còn là lối sống của Giáo hội như Chúa Giêsu mong muốn. Chính vì thế, các cộng đoàn phải cố gắng rất nhiều để tập sống hiệp hành, nhờ đó hiệp hành trở thành lối sống thường hằng trong Giáo hội.

* Đức Tổng vừa nhắc đến cột mốc lịch sử là việc Việt Nam và Vatican công bố đã thông qua Quy chế để Tòa Thánh mở Văn phòng và cử Đại diện thường trú tại Việt Nam hồi tháng 7 năm ngoái, chúng con còn nhớ ở thời điểm đó, trong một bài trả lời phỏng vấn báo Công giáo và Dân tộc, Đức Tổng có phát biểu rằng, sự kiện này “sẽ trở thành tiền đề cho một khởi đầu mới trong niềm vui và hy vọng”, và “sẽ có nhiều điều kiện hơn để phát triển; các chương trình phục vụ con người sẽ đa dạng và đa diện”. Đức Tổng có thể nói rõ thêm về những nhận định này?

- Đúng là như vậy ! Dù sự kiện Tòa Thánh bổ nhiệm Đại diện thường trú tại Việt Nam là một thành tựu trong ngoại giao của cả Việt Nam và Tòa Thánh, nhưng đây chỉ là bước khởi đầu để hy vọng trong tương lai, sẽ tiến lên cấp độ ngoại giao cao hơn, tức là Tòa Thánh có thể bổ nhiệm một sứ thần (nuncio), vừa có vị thế như một đại sứ tại quốc gia sở tại, vừa có những nhiệm vụ riêng trong nội bộ Giáo hội.

Chúng ta chưa thể nói sự hiện diện của vị Đại diện Tòa Thánh sẽ mở ra cho Giáo hội Việt Nam những hoạt động cụ thể nào. Nhưng trên lý thuyết thì, nhờ hoạt động ngoại giao, Tòa Thánh sẽ phổ biến các nguyên tắc lớn như hòa bình, công bằng, phát triển con người toàn diện…

Ngoài ra, chúng ta cũng có thể khẳng định, sự hiện diện thường trú của vị Đại diện Tòa Thánh sẽ làm cho mọi người nhận ra Giáo hội Công giáo Việt Nam vừa thực sự gắn bó với dân tộc, vừa hiệp thông với Giáo hội hoàn vũ. Điều này góp phần đánh tan ngộ nhận của một số người cho rằng Giáo hội Việt Nam tách rời khỏi cộng đồng dân tộc, hoặc có nguy cơ không hiệp thông với Đức Thánh Cha và Giáo hội hoàn vũ.

Đó chính là tiền đề thuận lợi để Giáo hội Việt Nam tham gia nhiều hơn vào các hoạt động trong xã hội như y tế và giáo dục... Và ngược lại, khi nhìn thấy chính sách cởi mở của Việt Nam, cộng đồng Công giáo quốc tế sẽ quảng đại hỗ trợ Việt Nam phong phú hơn trong lãnh vực xã hội và nhân đạo.

* Trong năm qua, Thư của Đức Thánh Cha Phanxicô gởi cộng đoàn Công giáo Việt Nam cũng được xem là một sự kiện lớn. Đức Thánh Cha đã nói nhiều đến đòi hỏi dấn thân, cũng như nhắc nhiều lần trong thư về lòng bác ái Kitô giáo, và mời gọi sự hiệp nhất trong và ngoài Giáo hội. Nhưng cho đến thời điểm hiện tại, hình như HĐGM Việt Nam cũng như các giáo phận chưa có những triển khai mạnh mẽ, rộng khắp và cụ thể những hướng dẫn này của vị cha chung. Xin Đức Tổng có một nhận xét?

- Phải nói rằng Thư của Đức Thánh Cha Phanxicô trước hết là một xác nhận con đường của Giáo hội Việt Nam đã và đang đi, đó là con đường đối thoại chân thành và tôn trọng nhau, dấn thân phục vụ đồng bào, thực thi bác ái, nhất là đối với những người nghèo khổ. Ngài khích lệ Giáo hội Việt Nam tiếp tục bước đi trên con đường này, con đường thường ngày, con đường muôn thuở của Giáo hội. Tôi không thích phát động theo kiểu phong trào, lên kế hoạch to lớn rồi lại mau chóng bỏ cuộc; nhưng đàng khác, cũng đừng đánh mất niềm hứng khởi mà Thư của Đức Thánh Cha đã khơi dậy. Chúng ta không thấy các mục tử và các cộng đoàn lên kế hoạch triển khai hướng dẫn của Đức Thánh Cha, vì cộng đồng Dân Chúa đã và vẫn đang đi theo con đường này. Tất nhiên là cũng cần cảnh giác để đừng rơi vào thái độ thụ động, an phận, ù lì…, mà phải luôn nhạy bén để tìm ra những cách thức mới mẻ thực hành hướng dẫn của vị cha chung chúng ta ở từng thời điểm và địa phương. Chẳng hạn tại Tổng Giáo phận TPHCM, bắt đầu từ năm 2024, các giáo xứ và dòng tu đang thực hiện chương trình bảo vệ môi trường: không xả rác bừa bãi, thu gom và phân loại rác thải, hạn chế sử dụng đồ nhựa dùng một lần, tiết kiệm điện nước. Chương trình này không ồn ào, nhưng ước muốn ý thức bảo vệ môi trường sẽ từ giáo xứ lan tỏa đến các gia đình và cộng đồng xã hội.

* Vừa qua, khi đến chúc mừng Giáng Sinh ở Huế, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng có thông báo ông đã gởi thư mời Đức Giáo Hoàng sang thăm chính thức Việt Nam. Hội đồng Giám mục Việt Nam đã được Tòa Thánh thông tin về việc này chưa, thưa Đức Tổng ? Theo nhận định của Đức Tổng, thời điểm nào là thích hợp nhất cho một chuyến viếng thăm của Đức Thánh Cha đến Việt Nam ? Và nếu diễn ra, về nội bộ Giáo hội, chúng ta dự định sẽ tổ chức đón tiếp ngài tại đâu? Chương trình sẽ như thế nào ?

- Chủ tịch nước đã có thư chính thức mời Đức Thánh Cha, và Đức Thánh Cha đã nhận lời sẽ đến thăm Việt Nam sớm hết sức có thể. Dầu vậy, để thực hiện một chuyến thăm như thế, theo nguyên tắc ngoại giao, cần phải có những bước chuẩn bị. Trước mắt, có lẽ sẽ có một chuyến thăm của Đức Tổng Giám mục Paul Gallagher, Ngoại trưởng Tòa Thánh; rồi sau đó, của Đức Hồng y Pietro Parolin, Quốc Vụ Khanh. Hy vọng hai vị này sẽ đến thăm Việt Nam trong thời gian sớm nhất.

Một điều cần lưu ý là Đức Thánh Cha không phải chỉ là Mục tử của Giáo hội hoàn vũ, mà còn là nguyên thủ quốc gia Vatican. Mặc dù rất nhỏ bé, nhưng Vatican thực sự là một quốc gia được cộng đồng quốc tế công nhận. Đức Thánh Cha đến Việt Nam không phải chỉ để gặp gỡ cộng đồng Dân Chúa, nhưng chắc chắn ngài còn sẽ gặp các vị lãnh đạo cao nhất của Việt Nam. Như vậy, để Đức Thánh Cha đến Việt Nam, thông thường cần phải chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao trước. Nguyên tắc và thông lệ là như vậy, nhưng Đức Thánh Cha Phanxicô thường có những hành động bất ngờ khó đoán trước. Chúng ta hãy cùng chờ đợi…

Với tất cả những điều tôi vừa trao đổi, thì vẫn còn quá sớm để nói về chương trình đón tiếp. Thực tế cho thấy, ngoài việc gặp gỡ các thành phần Dân Chúa, ngài cũng sẽ rất muốn đến thăm những người nghèo, người khuyết tật, mồ côi, di dân… Nhưng đón tiếp Đức Thánh Cha ở đâu, đó là vấn đề khó. Giáo dân Việt Nam vốn rất kính mến Đức Thánh Cha. Không biết ở Việt Nam có nơi nào có sức chứa cả triệu người không? Trong tương lai, nếu có sự kiện quốc tế lớn, hoặc nếu Giáo hội Việt Nam đăng cai Đại hội giới trẻ thế giới, liệu chúng ta có nơi nào có khả năng để đón tiếp vài triệu người? Dù sao, chắc chắn cả ba miền Bắc, Trung, Nam đều ao ước đón Đức Thánh Cha.

* Nếu Đức Giáo Hoàng qua thăm Việt Nam, theo Đức Tổng, sẽ mang đến điều gì cho các tín hữu trong nước ? Và sự kiện này sẽ có những ảnh hưởng tích cực nào đối với quan hệ Việt Nam - Vatican, cũng như đối với Giáo hội Công giáo tại Việt Nam? Chúng ta kỳ vọng những gì từ chuyến thăm, nếu có diễn ra ?

Vatican là một nước nhỏ bé nhất thế giới, nhưng đã có quan hệ ngoại giao với 184 quốc gia. Đức Thánh Cha là nguyên thủ của một quốc gia nhỏ, nhưng có lẽ hầu nhưnướcnào cũng muốn đón tiếp ngài. Ngay từ mùa hè 2023, Giáo hội Hàn Quốc đã tranh thủ để đăng cai Đại hội giới trẻ thế giới năm 2027 với sự hiện diện của Đức Thánh Cha; và như vậy, đây sẽ là lần thứ hai Đức Thánh Cha đến Hàn Quốc. Các cuộc viếng thăm của ngài thường được rất nhiều người trên thế giới quan tâm, tạo nên những ảnh hưởng tích cực. Đức Thánh Cha không nhắm đến mục tiêu chính trị hay lợi ích trần thế, ngài đến để cổ võ đời sống luân lý và kêu gọi phát triển con người toàn diện.

Đối với một quốc gia, uy tín về chính trị sẽ tăng lên khi có sự hiện diện của ngài; cộng đồng quốc tế sẽ chú ý nhiều hơn đến tình hình xã hội và cuộc sống của người dân, để rồi về lâu về dài, sẽ có những sự giúp đỡ hoặc đầu tư vào các mảng an sinh xã hội hay về kinh tế. Còn đối với Giáo hội, đương nhiên Đức Thánh Cha sẽ gặp gỡ các thành phần Dân Chúa và khích lệ họ hăng say sống và làm chứng cho Tin Mừng. Những cuộc gặp gỡ và trực tiếp lắng nghe Đức Thánh Cha luôn khơi dậy sức mạnh thiêng liêng và hứng khởi cho đời sống đức tin và lòng nhiệt thành tông đồ.

* Cuối cùng, Giáo hội tại Việt Nam sau một năm đầy ắp những tin vui, nhân dịp bước sang năm mới, xin Đức Tổng Chủ tịch Hội đồng Giám mục nhắn nhủ đôi điều với cộng đồng tín hữu Việt Nam trong năm 2024 này ?

- Tôi ao ước cộng đồng Dân Chúa Việt Nam thực thi lời mời gọi của Hội đồng Giám mục trong Thư Mục vụ 2023, là cùng nhau tham gia vào sứ vụ của Giáo hội.

Một cách cụ thể, trước hết ước mong mọi tín hữu lắng nghe lời Đức Thánh Cha kêu gọi, tiếp tục con đường đối thoại chân thành và tôn trọng nhau; dấn thân phục vụ đồng bào; thực thi bác ái, nhất là đối với những người nghèo khổ. Cuộc sống theo các giá trị Tin Mừng thường không ồn ào, không đem lại kết quả tức thời, nhưng chắc chắn đó là một chứng từ cao quý, thuyết phục và có sức lôi cuốn. Nhờ đời sống chứng nhân, các Kitô hữu gieo hạt giống Tin Mừng vào cánh đồng đất nước. Hạt giống xem ra ngủ yên âm thầm, nhưng vào một lúc nào đó, quyền năng của Chúa Phục Sinh sẽ cho hạt giống trổ sinh nhiều hoa trái lớn lao. Chúng ta đạt được Quy chế về vị Đại diện thường trú của Tòa Thánh, cũng như kinh nghiệm dấn thân phục vụ trong thời gian đại dịch, đã cho thấy rõ điều đó. Tinh thần phục vụ, các hoạt động bác ái và hy sinh quên mình của các linh mục, tu sĩ, giáo dân, xem ra âm thầm, không quảng cáo, nhưng thực sự là một chứng từ sống động, đáng tin và có sức thuyết phục, nên đã làm cho nhiều người có thiện cảm và có cái nhìn tích cực về Giáo hội.

* Chúng con xin hết lòng cảm ơn Đức Tổng về cuộc trao đổi này !

Lê Hữu Tuấn thực hiện