Từ năm 2009, gia đình chị Nguyễn Ngọc Quỳnh, quê gốc Cần Thơ - vùng đất “gạo trắng nước trong”, đã dùng những hạt gạo làm thành những tác phẩm tranh nghệ thuật độc đáo, góp phần làm phong phú thêm những nét nghệ thuật Việt Nam.
Hành trình sáng tạo của vợ chồng chị Quỳnh và anh Nguyễn Khoa Đăng không chỉ là câu chuyện về nghệ thuật, mà còn là của lòng đam mê, tâm huyết và tình yêu dành cho hạt gạo - biểu tượng của nền văn minh lúa nước. Thăm phòng tranh của họ ở quận 10, người xem dễ dàng nhận ra có ba dòng sản phẩm chính: tranh gạo, tranh đá quý và tranh cát, trong đó tranh gạo là tâm điểm. Các tác phẩm tranh gạo đa dạng về chủ đề, từ tôn giáo, phong cảnh, chân dung đến logo, thư pháp và lịch treo tường.
Anh Khoa Đăng giới thiệu bức tranh Bữa tiệc ly làm từ những hạt gạo rang truyền thống: “Bức này có điểm đặc biệt, trên vầng trán Chúa Giêsu như có hào quang tỏa ra từ những hạt gạo được xếp ngẫu nhiên theo hình rẻ quạt. Vì vậy chúng tôi giữ làm kỷ vật của gia đình”. Tôi cũng để ý đến bức tranh chợ Bến Thành đậm chất Việt với hình ảnh xe ngựa, xích lô, tà áo dài, nón lá bên nhành hoa mai ngày Tết. Tác phẩm này sử dụng các gam màu trắng, vàng, nâu, đen được phối hợp hài hòa qua những đường nét tinh tế. Đây là dòng tranh đầu tiên hoàn toàn không nhuộm màu, chỉ sử dụng nhiệt để sấy tạo màu tự nhiên cho gạo.
Ngoài dòng tranh gạo rang truyền thống, hai vợ chồng này còn thực hiện dòng tranh gạo sơn màu thủ công. Chị Quỳnh kể, ban đầu họ chỉ sơn được màu đỏ, nhưng sau thời gian nghiên cứu, họ đã thành công trong việc gia giảm sắc độ, phối thêm sơn trắng để tạo ra những màu sắc phong phú, mang đến sự hài hòa cho từng bức tranh.
Quy trình tạo nên một bức tranh gạo là minh chứng cho sự tỉ mỉ và tâm huyết. Anh Khoa Đăng giải thích, mọi thứ bắt đầu từ việc sưu tầm hình ảnh, chuyển thành đường nét bằng máy scan, rồi phác thảo tông màu gạo. Trên nền ván gỗ, các đường nét cơ bản được rải keo sữa, sau đó dùng nhíp gắn từng hạt gạo lên. Tiếp đó là công đoạn phủ nền bằng cách chan gạo ra cho đều, rồi gõ cho hạt di chuyển khít vào nhau. Chỉ cho tôi xem một cánh hoa có 3 hệ màu trắng, vàng, nâu, anh Đăng hướng dẫn cách làm là cho từng màu vào tuần tự, sau đó gõ nhẹ để các hạt gạo nhảy ngẫu nhiên, đều đặn. Khi “nội dung” bức tranh gạo đã được sắp xếp hoàn chỉnh, người nghệ nhân sẽ tỉ mỉ rải nhiễu giọt keo nước xuống, cho đến khi ướt đẫm để cố định “nền tranh”. Thêm một vài công đoạn nữa để xử lý cho bức tranh bóng đẹp, trong đó có bước phủ PU.
Với tranh gạo rang truyền thống, khâu chọn gạo rất quan trọng. Gạo tám và gạo tẻ được ưu tiên vì chịu nhiệt tốt, không nứt vỡ khi sấy, tạo ra các màu tự nhiên từ trắng đục, vàng, nâu đến đen. Gạo nếp than và huyết rồng có khi cũng được tận dụng nhờ màu vốn có. Tuy nhiên, để có được mẻ gia nhiệt chất lượng, theo anh Đăng cần có nhiều yếu tố phụ kèm, như dùng lửa riu riu của bếp gas, đảo gạo đều tay liên tục để cứ 5 phút cho ra một màu chuẩn, ứng theo bảng màu với hơn 40 gam màu khác nhau. Minh họa cho điều vừa nói, anh cho tôi xem hai màu gạo trắng đục và hai màu gạo đen, mỗi tone màu chỉ xê xích nhau chút ít, quan sát kỹ mới nhận ra sự khác biệt. Anh nói: “Màu căn bản gồm trắng, vàng, nâu, đen. Nhưng mỗi gam màu lại có thêm nhiều thang độ khác nhau, do đó tổng thể có đến hơn 40 màu là vậy”.
Công đoạn làm tranh đòi hỏi sự kiên nhẫn. Với kích thước từ 14cmx16cm đến 1,2mx2,4m, thời gian hoàn thiện một bức tranh kéo dài từ vài đến cả chục ngày. Người nghệ nhân phải xếp từng hạt gạo, phối màu sáng tối để thổi hồn vào tác phẩm. Anh Đăng nhấn mạnh, tranh gạo rang truyền thống được làm thủ công 100%, tạo nên nét mỹ thuật đặc sắc, nhưng tốn thời gian và sản lượng không cao. Vì vậy, họ đã cùng đội ngũ nghệ nhân dày công nghiên cứu phương thức làm tranh trên phôi. Những hạt gạo trắng trong tự nhiên sẽ được gia nhiệt để có màu trắng đục. Tiếp đó gạo được xếp trên nền ván gỗ công nghiệp, cố định bằng nhiều lớp keo, rồi được in nhiệt phun UV thành những bức tranh gạo rõ nét nhất có thể. Với những người yêu nghệ thuật thủ công, tranh gạo rang có thể mang tính nghệ thuật cao hơn nhờ sự độc đáo, độc bản. Tranh in UV thì phù hợp hơn trong bối cảnh hiện đại, đáp ứng nhu cầu đa dạng và mang lại giá trị thực tiễn. Cả hai đều có chỗ đứng riêng, tùy thuộc vào nhu cầu.
Bên cạnh những chủ đề quen thuộc, vì là người Công giáo nên hai vợ chồng này đặc biệt chú trọng các tác phẩm tôn giáo. Những bức tranh về Chúa Giêsu, Đức Mẹ và các thánh, giáo đường được tạo nên với lòng yêu mến và tâm huyết.
Nhớ lại những ngày đầu khởi nghiệp với sự đồng hành của mẹ, em gái và người bạn đời, chị Nguyễn Ngọc Quỳnh cho đến giờ vẫn chưa thể quên những khó khăn. Đó là lúc sản phẩm còn quá mới lạ nên nhiều khách hàng cũng có chút hoài nghi về chất lượng và độ bền; hoặc khi chưa tìm ra phương cách tối ưu để xử lý nhiệt, khiến hạt gạo bị nổ và không đều màu mỗi mẻ rang; có những bức tranh phải làm đi làm lại nhiều lần. Dầu vậy, cũng nhờ sự thống nhất “không bao giờ có ý định bỏ cuộc” nên bây giờ tranh của họ đã dần trở thành điểm đến quen thuộc của nhiều người, xuất hiện tại các lễ hội văn hóa, triển lãm, chương trình giao lưu quốc tế như “Những ngày TPHCM tại Hàn Quốc, Nhật Bản, Lào”, và gần đây là Hoa Kỳ. Những bức tranh khắc họa quê hương, con người Việt Nam được chọn làm quà tặng trong các cuộc gặp gỡ hữu nghị, đưa văn hóa Việt đến bạn bè quốc tế.
Hai vợ chồng cũng tổ chức các buổi hướng dẫn trải nghiệm tại trường học, các trung tâm giáo dục cộng đồng, doanh nghiệp và hướng dẫn làm tranh trên truyền hình. Họ còn trao tặng tranh cho các chương trình đấu giá từ thiện, hỗ trợ người khó khăn, bệnh nhân, người kém may…, và đang triển khai dự án “Tranh gạo đến trường” phi lợi nhuận, nhằm ươm mầm sáng tạo và giới thiệu nghệ thuật tranh gạo đến các thiếu nhi, học sinh, sinh viên tại các trường học trên cả nước.
Bích Vân
Bình luận