Đi chợ Sài Gòn, tìm hương tết quê

Chợ đặc trưng vùng miền từ lâu tồn tại giữa lòng Sài Gòn như một nét văn hóa độc đáo. Ở những khu chợ này, người xa xứ có thể tìm mua nhiều món đặc sản chỉ địa phương họ mới có. Đây cũng chính là nơi mà bà con tứ xứ tìm đến trong những ngày Tết, để xoa dịu nỗi nhớ nhà bằng các món ăn mang đậm vị quê hương.

Dọc con đường Chu Mạnh Trinh (quận 1) có gần 10 cửa hàng, sạp rau củ nằm liên tiếp nhau thành một dãy ngắn. Dân sống khu này hay gọi là chợ Bắc. Hơn chục năm về trước, chợ chỉ là những gánh hàng di động, tập trung nhiều ở đầu đường Hai Bà Trưng (quận 1). Lần hồi, những chủ gánh di chuyển về đây, họp thành một khu nho nhỏ chuyên bán sản vật của các tỉnh miền Bắc. Ghé vào từng gian nhà, có thể thấy hàng hóa đa dạng, từ thịt cá, rau củ hằng ngày cho đến các loại nguyên liệu mà người Bắc hay dùng nấu Tết. Chị Kim Phương, chủ một cửa hàng cho biết : “Bánh chưng xanh kèm với dưa hành, loại củ hành tía hoặc trắng nhỏ được muối chua cay chính là linh hồn của mâm cỗ Tết ở miền Bắc. Món này thực ra ngày thường tôi cũng hay lấy về bán nhưng đến Tết số lượng có khi phải tăng gấp đôi. Nhiều gia đình không có thời gian hay điều kiện gói bánh, muối dưa thường ra đây mua cặp bánh, hũ dưa hành muối sẵn về để dành ăn dần trong những ngày Tết. Nếu muốn tự tay làm dưa, họ có thể mua hành tươi bên các sạp rau củ”. Ngoài bánh chưng, mâm cỗ truyền thống của người Bắc không thể thiếu các món giò lụa, nem rán, xôi gấc, gà luộc... Để bữa ăn đỡ ngán còn có thêm đĩa nộm su hào, canh bóng thả... Tất cả, muốn tìm giữa lòng Sài Gòn, ra đây là đầy đủ nhất. Trong các món canh, người Bắc cũng rất hay cho thêm măng khô và nấm vào để tăng thêm hương vị. Ở chợ Chu Mạnh Trinh, các nguyên liệu chưa chế biến hoặc đã qua sơ chế này đều được đóng gói hoặc chia theo phần có niêm yết giá. Các món khô, bảo quản được lâu thì vận chuyển bằng đường xe lửa, riêng với thực phẩm có thời hạn sử dụng ngắn, các chủ cửa hàng sẽ gởi máy bay đưa vào Sài Gòn.

Muốn thưởng thức lại hương vị Tết quê, dân Bắc còn có thể tìm đến một số cửa hàng trên đường Trần Quốc Toản, Nguyễn Thông (quận 3); Điện Biên Phủ (quận Bình Thạnh)... Tuy nằm rải rác, không quy tụ thành chợ nhưng cũng quy mô, có nơi danh sách lên đến gần trăm món. “Bên cạnh lựa chọn nguyên liệu làm mâm cơm mấy ngày Tết, tôi còn hay đến để mua biếu người quen. Ở đây đặc biệt còn có món chè con ong. Mọi năm tôi hay đặt thêm chè, phần để nhà ăn, phần mang tặng hàng xóm coi như chút lộc Xuân, cố nhiên cũng ngầm ý giới thiệu với họ món đặc sản Phú Thọ quê mình”, chị Hồng Loan, một khách quen thuộc của các cửa hàng trên đường Trần Quốc Toản vừa lựa hàng vừa vui vẻ trò chuyện.

Không giống miền Bắc, người miền Trung ăn bánh tét với dưa món gồm các nguyên liệu như củ cải, cà rốt, dưa leo... được ngâm trong nước mắm đường. Đặc biệt những món nguội như nem chua, chả, tré... cũng thường xuất hiện trên bàn ăn. Và, không thể bỏ qua món gỏi gà xé rau răm, thịt nạc rim mặn, tôm chua, thịt heo ngâm mắm. Nhiều người miền Trung di cư vào Sài Gòn đã lâu, sống trên đất khách, họ vẫn hoài nhớ quê nhà bằng việc gìn giữ lại nét riêng trên mâm cơm ngày Tết. Bà Trần Thị Nghiệp, quê ở Quảng Nam, hiện đang sống tại quận Tân Bình tâm sự: “Hơn 30 năm sống trên đất khách vẫn không thể nào quên được món quê mình. Tết tới là lại ra chợ tìm mua bằng được nguyên liệu về chế biến thành các món ăn quen thuộc cho cả nhà”. Họ hay rỉ tai nhau về một khu chợ tồn tại cách đây chừng 50 năm, nằm tại phường 11, quận Tân Bình, quen gọi là chợ Bà Hoa. Sở dĩ có tên gọi ấy là vì khoảng năm 1967, có một người phụ nữ tên Hoa đã mua mảnh đất này và lập chợ để người Quảng đến buôn bán, làm ăn. Ban đầu nơi đây chỉ bán vật dụng may mặc, kim, chỉ... Về sau, do dân xứ Quảng về lập nghiệp, sinh sống ngày một đông nên để đáp ứng nhu cầu, chợ bắt đầu bày bán những thực phẩm đặc trưng miền Trung. Ở chợ Bà Hoa, người xa quê có thể tìm thấy nhiều món ăn gắn liền với tuổi thơ của mình, xoa dịu đi nỗi nhớ nhà, nhớ quê mỗi lần Tết đến. “Cả nhà tôi thích ăn mì Quảng mà ở chợ ngày nào cũng có bán sợi mì tươi, kể cả Tết nên tiện vô cùng. Có điều theo ông bà xưa hay nói, tôm đi thụt lùi nên nhà tôi nấu mì mà không cho tôm vào ở những ngày đầu năm”, bà Nghiệp thật thà bằng giọng Quảng đặc sệt. Không riêng chỉ có mì Quảng, mặt hàng bán nhiều nhất ở chợ Bà Hoa còn có bánh tráng, bánh đập, mắm cá, mắm xổi, cao lầu... Anh Hữu Chiến, một “mối ruột” của chợ tấm tắc : “Vô lòng chợ là nghe mùi mắm nức mũi, mắm xổi, mắm cáy, mắm nêm..., cái nào cũng có. Tết ăn thịt hoài ngán mà hấp con cá nục xong quấn bánh tráng cuốn rau chấm mắm thì còn gì bằng”.

Đã nhắc đủ hai miền Bắc, Trung thì thật là thiếu sót nếu bỏ qua ẩm thực, đặc biệt vào những ngày Tết của người dân Nam Bộ. Cứ khoảng ngày 28 tháng Chạp, nhà nhà lại rục rịch chuẩn bị một nồi thịt kho trứng đậm đà. Thịt được dùng phải là thịt ba rọi thì mới đủ cả nạc lẫn mỡ. Khi kho người Nam hay cho thêm nước dừa nên nồi thịt luôn thơm lừng và thấm đẫm vị ngọt tự nhiên. Ăn kèm với thịt kho là dưa giá hoặc cải chua. Trong bếp ngày Xuân cũng không thể vắng mặt lạp xưởng tươi, lòng heo khìa, gỏi gà xé phay. Khác với người Bắc và người Trung, ở miền Nam, gỏi gà là một hỗn hợp với đa dạng nguyên liệu gồm chuối cây bào, rau răm hoặc bắp cải, rau thơm, giá. Không như người Trung chỉ đơn sơ rắc muối tiêu vào phần gỏi đã xé, người Nam trộn gỏi bằng nước mắm ớt chua ngọt, vì vậy mà món gỏi gà ở đây hội tụ đủ mọi gia vị. Để quân bình cho mâm cơm, dân Nam bộ thường kèm món canh khổ qua (họ quan niệm mọi cái khổ trong năm sẽ trôi qua hết) dồn thịt hay cá lóc; cá trê nướng cuốn rau chấm mắm chua ngọt hoặc mắm gừng. Chị Trịnh Tuyết Mai, dân miền Tây ngụ tại quận 5 kể : “Nhớ ngày xưa lúc nhỏ còn ở quê, cỡ 29 trễ lắm là 30 Tết là má lại kho thịt một nồi lớn. Chị em tôi được má phân công đứa thì lột vỏ trứng, đứa lớn hơn chạy ra vườn thọc trái dừa Xiêm. Xong việc mấy đứa lại lỏn lẻn xin cái trứng vịt rồi miếng nước dừa, tiếng nói tiếng cười làm ấm cả góc bếp. Giờ tụi trẻ đồ ăn ê hề nhưng tôi vẫn kho thịt mỗi năm để giữ lại ký ức về cái Tết đúng nghĩa truyền thống miền Nam má đã cho chị em chúng tôi”. Nguyên liệu để làm các món ăn này không khó tìm. Người xa quê có thể đến bất kỳ một khu chợ lớn nhỏ nào tại Sài Gòn là có thể mua được. Tại thành phố cũng có không ít các cửa hàng bán đặc sản miền Tây từ củ kiệu, tôm khô, khô bò đến bánh tét, mứt dừa, mứt me... Mỗi món đều có mang một thương hiệu riêng. “Các cửa hàng này có hệ thống online giao hàng tận nơi. Mấy ngày Tết bận rộn không đi mua sắm được có thể gọi người giao đến mấy món đồ khô dùng để đãi khách”, anh Tùng, nhà ở quận Tân Bình thông tin với bạn bè trên mạng xã hội.

Dù xa xứ nhưng người di cư vào Sài Gòn vẫn cảm thấy ấm lòng mỗi khi Tết đến, bởi vẫn có thể tìm kiếm lại những kỷ niệm, những không gian và mùi vị rất riêng của món ăn quê mình từ nhiều chợ. Ở những khu chợ này, cái mà người mua và người bán đang trao đổi với nhau không chỉ thuần túy là hàng hóa, mà còn là tấm chân tình và là lời giới thiệu đặc sản quê nhà đến với bạn bè muôn nơi.

Sài Gòn đúng như vẫn được ví von : Đất của muôn người, nhìn đâu cũng ra…quê !

THIÊN LÝ