Có rất nhiều phong tục xưa dần phai nhạt và biến mất theo thời gian. Nhưng thật may mắn với ngắm nguyện nhà đạo, dù trải qua trên dưới 400 trăm năm từ khi hình thành vẫn là một dòng chảy mang nét văn hóa riêng biệt. Ngày nay, mỗi “mùa tím” trải dài trên khắp xứ đạo Việt, cung điệu của ngắm vẫn hiện diện trong nếp sinh hoạt đạo đức.
Tuy rằng ở mỗi miền Bắc, Trung, Nam sẽ có cung cách ngắm khác nhau, nhưng tựu trung nội dung là bày tỏ lòng sùng kính với cuộc Thương Khó của Chúa Giêsu Kitô. Ngắm Thương Khó và các nghi thức nguyện ngắm Mùa Chay là một phong tục và thực hành đạo đức bình dân của người Công giáo Việt Nam, cử hành vào Mùa Chay, trước lễ Phục Sinh. Ngắm được ghi nhận xuất hiện khởi đầu từ thời các nhà truyền giáo dòng Tên đến Việt Nam đầu thế kỷ XVII, thể hiện tinh thần linh hoạt hội nhập văn hóa để diễn tả niềm tin trong bối cảnh văn hóa Việt Nam. Theo thời gian, tùy thuộc vào “chất liệu” liên quan yếu tố văn hóa địa phương mà ở mỗi vùng miền ngắm có những nét riêng. Ngắm cũng có âm khác là ngẫm. Miền Bắc dùng từ ngắm, miền Nam dùng từ ngẫm hay gẫm. Tất cả đều có nghĩa là suy nghĩ kỹ. Ngoài Bắc, hình thức sinh hoạt này còn gọi là ngắm đứng hoặc ngắm đại thể. Trong Nam, giáo dân hay gọi tên đó là Lễ Đèn. Và có thể còn nhiều cách đặt tên khác nữa. Cảm thức thánh thiêng về Sự Thương khó dù diễn đạt qua hình thức nào cũng vẫn nguyên vẹn. Bài ngắm lúc nào cũng thảm cũng sầu trong từng câu chữ, cung bậc, nhưng tiềm tàng sức mạnh lay động… Phải thế cho nên hình thái biểu hiện này cứ nối dài mãi dòng chảy của mình. Trước sau, ngắm vẫn được cất lên tiếng nói của mình nơi các cộng đoàn giáo xứ, dòng tu…, dù có ít nhiều biến tấu. Có bậc văn sĩ đã nhận định rất xác đáng về ngắm, khi cho rằng ngắm nguyện vừa là lịch sử, vừa là văn hóa, lại vừa mang dấu ấn của đức tin…
Nhiều năm qua, để lưu lại các dữ liệu liên quan về ngắm ở từng địa phương, có thể thấy sự nỗ lực của nhiều giáo phận khi có các tập tài liệu cụ thể. Chẳng hạn, giáo phận Vinh, giáo phận Bắc Ninh có sách Ngắm Mười Lăm Sự Thương Khó Đức Chúa Giêsu. Các bản sách này được phổ biến trong cộng đồng giáo dân bằng các dạng sách in, file mềm đăng trên trang mạng... Năm nay, giáo phận Hải Phòng cũng vừa kịp đăng tải 15 video ngắm nguyện chọn lọc giúp mọi người dễ dàng nghe lại bất cứ lúc nào cần… Riêng các cuộc thi ngắm cứ đến Mùa Chay lại được nhiều giáo xứ, giáo hạt, giáo phận tổ chức sôi nổi. Vừa mang hình thức thi vừa giao lưu ngắm, nhưng mục đích chính vẫn là lan tỏa và lưu truyền. Ghi nhận ở giáo tỉnh Hà Nội, gần 10 năm trước đã bắt đầu tổ chức giao lưu ngắm giữa các giáo phận. Sự giao lưu giữa các hạt hoặc thi ngắm cũng dần mở rộng ra cho nhiều giới, nhiều độ tuổi. Ngắm ngày nay không còn chỉ dành cho bậc cao niên, đã xuất hiện nhiều cuộc thi ngắm cho thiếu nhi. Nhiều “nhân tài” có giọng điệu ngắm nguyện tốt chỉ đang ở độ tuổi còn học giáo lý. Nhờ các kênh truyền thông Công giáo, trang mạng xã hội, các buổi ngắm, bài ngắm có cung điệu đã được lan tỏa rộng hơn ngoài cộng đồng nhà đạo. Dòng chảy xuyên suốt của hình thức ngắm nguyện đã tạo nên cảm giác thân thuộc trong lòng mỗi người, tạo khoảng thời gian để ngẫm nghĩ thật sâu mỗi Mùa Chay Thánh.
Kim Minh
Bình luận