Fidel Castro và ba chuyến tông du của Giáo Hoàng

Quan hệ ngoại giao giữa Vatican với Cuba không hề gián đoạn trong hơn 80 năm qua và nhà lãnh đạo Fidel Castro đã từng đón tiếp 3 vị giáo hoàng tại Havana.

Theo Đài Radio Vatican, ngày 25.11, ĐTC Phanxicô đã gởi lời phân ưu đến Chủ tịch Cuba Raul Castro về sự ra đi của nhà lãnh đạo Fidel Castro. Trong bức điện, Đức Phanxicô cũng chia buồn với tang quyến, chính phủ cũng như toàn thể “đất nước Cuba thân thương”. ĐTC dâng lời cầu xin Chúa cho lãnh tụ Fidel Castro được an nghỉ và phó thác toàn dân Cuba trong tình mẫu tử của Đức Mẹ Bác ái Cobre, bổn mạng của nước này.

CHẤT XÚC TÁC CHO QUAN HỆ HAVANA - WASHINGTON

Tháng 9.2015, trong chuyến tông du Cuba, ĐTC đã hội kiến ông Fidel Castro, lúc ấy 89 tuổi, tại nhà riêng của vị lãnh đạo ở Punto Cero, Havana. Nhân dịp này, con cháu của ông Castro cũng đã tề tựu. Vị giáo hoàng tu sĩ dòng Tên Argentina và vị cựu học sinh của Dòng (ông Fidel Castro từng học tại trường dòng Tên) đã cùng bày tỏ sự cảm kích với hệ thống giáo dục luôn đặt yêu cầu cao trong các trường của Thánh Inhaxiô Loyola.

Với tư cách khách hành hương của lòng thương xót Chúa, Đức Phanxicô đến và mang theo một món quà bất ngờ là các bài giảng của cha Armando Llorente, thầy cũ của ông Fidel Castro, qua đời trong lúc sống xa xứ tại Miami (Mỹ) và đã không có dịp gặp lại cựu môn sinh của mình, như ước nguyện mà ngài từng chia sẻ.

Vatican và Đức Phanxicô được xem là cầu nối quan trọng để Mỹ và Cuba bắt đầu quá trình tiến tới bình thường hóa quan hệ. Từ ngày được bầu chọn vào tháng 3.2013, vị giáo hoàng đến từ Mỹ La-tinh đầu tiên trong lịch sử đã theo sát hồ sơ về Cuba. Từ đó, đã diễn ra một sự chuẩn bị dài hạn tiếp nối tinh thần các cuộc tông du Havana của hai vị giáo hoàng tiền nhiệm: Đức Gioan-Phaolô II (vào năm 1998) và Đức Bênêđictô XVI (năm 2012). Vatican, cùng với Canada, đã tổ chức các cuộc đàm phán mật giữa Mỹ và Cuba. Các cuộc đàm phán này đã là đề tài chính của buổi trao đổi giữa ĐTC và Tổng thống Mỹ Barack Obama, nhân dịp ông này ghé thăm Vatican vào cuối tháng 3.2014.

Sau khi Havana và Washington chính thức khởi động quá trình tiến đến bình thường hóa quan hệ vào cuối năm 2014, trong một bản thông cáo của Tòa Thánh, Đức Phanxicô đã bày tỏ “lời chúc mừng nồng nhiệt trước quyết định lịch sử của hai chính phủ Mỹ và Cuba”. Lời chúc mừng này cũng cho thấy vai trò của ĐTC trong việc kết nối hai quốc gia từng có hơn nửa thế kỷ thù địch.

Cụ thể, đầu mùa hè năm 2014, ngài đã gởi thư cho Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch Raul Castro. Ngài đích thân mời gọi các vị “giải quyết các vấn đề nhân đạo vì lợi ích chung, kể cả tình trạng các tù nhân, hầu khởi đầu một giai đoạn mới cho quan hệ giữa đôi bên”. Tháng 10.2014, Tòa Thánh cũng đã đón tiếp phái đoàn của hai quốc gia và “đã yêu cầu các văn phòng tại Vatican tạo điều kiện thuận lợi nhằm thiết lập một cuộc đối thoại trên tinh thần xây dựng về các vấn đề tế nhị, mở ra các giải pháp có thể chấp nhận được cho cả hai bên”.

HAI VỊ TIỀN NHIỆM

Trước Đức Thánh Cha Phanxicô, Đức Gioan-Phaolô II và Bênêđictô XVI đều từng viếng thăm Cuba theo lời mời của Chủ tịch Fidel Castro. Quan hệ Vatican - Cuba dưới thời của Đức Phanxicô chính là sự kế thừa và tiếp nối từ thời Đức Gioan-Phaolô II, vị giáo hoàng người Ba Lan. Chuyến tông du của ngài đến Havana vào tháng 1.1998 được xem là một trong những bước ngoặt quan trọng của lịch sử chính trị Cuba.

Trước chuyến thăm nói trên, các phái viên Công giáo đều ngạc nhiên về sự trọng thị và thân mật mà Chủ tịch Fidel Castro dành cho họ trong các buổi hội kiến tại văn phòng của ông. Năm 1988, ĐHY O’Connor, Tổng Giám mục giáo phận New-York (Mỹ), đến trao cho ông Castro bản danh sách các tù nhân mà Tòa Thánh kêu gọi trả tự do. ĐHY đã được nhà lãnh đạo này giữ lại để trao đổi từ 23g30 đến 3g30 sáng! Trong một lần gặp sau đó, ĐHY Roger Etchegaray, người Pháp, đặc phái viên của Đức Gioan-Phaolô II, cũng đã có cuộc thảo luận kéo dài tám giờ với Chủ tịch Cuba và đạt thỏa thuận về việc tổ chức chuyến tông du của ĐTC đến Cuba.

Ngày 21.1.1998, Đức Giáo Hoàng người Ba Lan đã xuống máy bay tại phi trường José-Marti ở Havana. Trong thánh lễ kết thúc chuyến tông du, tại Quảng trường Cách Mạng, Đức Gioan-Phaolô II đã nhận định “chủ thuyết tư bản tân tự do nô lệ hóa con người và quyết định việc phát triển các dân tộc theo các mãnh lực mù quáng của thị trường”.

Năm 2012, đến lượt Đức Bênêđictô XVI tông du Cuba. Ngài kêu gọi Havana thực hiện những cải cách chính trị, và chỉ trích lệnh cấm vận của Mỹ đang “đè nặng một cách bất công lên người dân đảo quốc Cuba”. Trong khuôn khổ các chuyến tông du, cả hai vị giáo hoàng đã thúc đẩy để Mỹ dỡ bỏ một phần lệnh cấm vận: cho phép xuất khẩu thuốc men, tái lập một số chuyến bay, và cấp phép cho người tị nạn Cuba tại bang Florida được gởi tiền về quê cho gia đình. Như vậy, có thể thấy những nỗ lực hàn gắn giữa Mỹ và Cuba của Đức Phanxicô và Tòa Thánh trong thời gian qua cũng theo đúng tinh thần của Đức Gioan-Phaolô II và Đức Bênêđictô XVI.

VIẾT HIỆP (theo Radio Vatican)

Năm 2005, quốc tang 3 ngày tại Cuba để tưởng nhớ Đức Gioan-Phaolô II Vatican luôn giữ quan hệ tốt đẹp với Cuba. Có một điều ít người biết là năm 2005, khi Đức Gioan-Phaolô II qua đời, Chủ tịch Fidel Castro đã tuyên bố quốc tang 3 ngày để tưởng nhớ ngài. Ngày 17.8.2015, Chủ tịch Raul Castro và ĐHY Jaime Ortega, TGM giáo phận La Havana, đã gặp nhau để điểm lại tình hình chuẩn bị cho chuyến tông du của ĐTC Phanxicô trên đảo quốc Cuba, với sự góp mặt của Ngoại trưởng nước này và sử gia Eusebio Leal. Cuộc gặp gỡ diễn ra trong bối cảnh Cuba và Tòa Thánh đang trong dịp kỷ niệm 80 năm thiết lập quan hệ ngoại giao, vốn không hề gián đoạn kể từ năm 1935, dưới triều đại Đức Giáo Hoàng Piô XI. Trong thập niên 1930, Cuba đã lập một phái đoàn đại diện tại Tòa Thánh và đã ủy nhiệm một đặc phái viên phụ trách. Còn Tòa Thánh cử một vị Khâm sứ tại La Havana. Cuba là một trong các quốc gia châu Mỹ La tinh đầu tiên đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Vatican. THIÊN LÂM