“Giấc mơ Amazon” của Ðức Thánh Cha

Querida Amazonia (Amazon Yêu quý), tông huấn hậu Thượng Hội đồng Giám mục được công bố vào ngày 12.2 vừa qua tiếp tục cho thấy bảo vệ người yếu thế, chăm sóc Ngôi nhà chung của Chúa và truyền giáo là những mối quan tâm hàng đầu của Ðức Giáo Hoàng Phanxicô.

Nội dung của bản tông huấn được xây dựng quanh bốn “ước mơ” về vùng đất này của Ðức Thánh Cha: ước mơ xã hội; ước mơ văn hóa; ước mơ sinh thái và ước mơ về Giáo hội. Tuy nhiên, ngài nhấn mạnh đây không phải là văn bản để thay thế hay lặp lại tài liệu chung kết của Thượng Hội đồng Giám mục về Amazon được tổ chức hồi tháng 10.2019 ở Vatican, mà để tạo ra một “cái khung suy tư” hài hòa với con đường đã được kỳ công nghị định hướng.

Thừa sai lưu động

Ðức Phanxicô mời gọi các vị giám mục hãy khích lệ những ai có ơn gọi truyền giáo hãy lựa chọn Amazon. Ngài chỉ ra một thực tế: “Tôi muốn lưu ý rằng, một số quốc gia thuộc lưu vực sông Amazon lại có nhiều nhà truyền giáo hoạt động ở châu Âu hay ở Mỹ hơn là phục vụ tại những vùng hẻo lánh của quê nhà”. Liên quan đến tình trạng thiếu chủng viện cho các chủng sinh bản địa, Ðức Thánh Cha đề nghị xem xét lại hoàn toàn cấu trúc và nội dung của việc đào tạo linh mục để có thể tăng cường “đối thoại với văn hóa địa phương”. Nếu chỉ dừng ở việc làm thế nào để có thêm nhiều mục tử dâng lễ mà không tìm kiếm làn gió mới cho đời sống đạo của cộng đồng thì “chỉ là một mục tiêu hạn chế”. Theo ngài, tăng số lượng linh mục là điều cần thiết, nhưng cạnh đó, cần giao thêm trọng trách cho các phó tế vĩnh viễn, nữ tu và cả các giáo dân.

Lưu vực sông Amazon

Vị chủ chăn của Giáo hội hoàn vũ cũng phân tích về những khó khăn trong quá trình truyền giáo ở Amazon: “Tôi muốn nhắc rằng chúng ta vẫn không thể lập ra những kế hoạch cho một cộng đoàn ổn định, vì các cộng đồng dân cư của vùng này liên tục dịch chuyển, một sự di cư thường trực, thậm chí là thường nhật. Vì thế, cần phải nghĩ đến khả năng thành lập các nhóm ‘thừa sai lưu động’, cũng như hỗ trợ các linh mục, tu sĩ linh động hóa các hoạt động để có thể đồng hành với những người dễ bị lãng quên”.

Hội nhập văn hóa

Querida Amazonia nhấn mạnh, Giáo hội tại Amazon cần phải phát triển với một tiến trình hội nhập văn hóa, qua việc “lắng nghe, và đối thoại với những con người, những thực trạng và lịch sử vùng đất của họ”. Tiến trình này “không đánh giá thấp những gì tốt đẹp trong văn hóa bản địa”, và cũng không quay lưng với “sự phong phú có từ truyền thống ngàn năm của Hội Thánh”. Việc hội nhập đòi hỏi một “tình yêu đầy sự tôn trọng và cảm thông”, để có thể loan báo Lời Chúa bằng những nét thân thuộc của địa phương.

Bảo vệ người bản địa cũng là bảo vệ hệ sinh thái, gìn giữ Ngôi nhà chung Chúa

Ðức Thánh Cha nhắc nhở, nếu chỉ mới tiếp cận thổ dân, đừng nên vội vã đánh giá họ mê tín hoặc theo tà giáo. Chẳng hạn, khi bắt gặp biểu tượng của một bộ tộc, hãy cởi mở, khoan dung để tìm hiểu, không nên kết luận ngay đó là sự tôn thờ ngẫu tượng. Ngoài ra, theo tông huấn, hội nhập văn hóa theo tinh thần Kitô bao gồm nỗ lực hội nhập văn hóa về phụng vụ. Ðức Phanxicô đề xuất khả năng đưa vào phụng vụ một số yếu tố liên quan đến những trải nghiệm của thổ dân trong “mối quan hệ mật thiết với thiên nhiên”: các điệu hát, điệu nhảy, nghi lễ, biểu tượng…

Hội nhập văn hóa cũng là sự đồng cảm, mà qua đó, mỗi người trong chúng ta cần phải “phẫn nộ” trước những nỗi khổ đau và thái độ miệt thị mà thổ dân Amazon đã phải chịu đựng. Ðức Thánh Cha nhận định, Giáo hội ngày nay cần tiếp nối di sản của các vị thừa sai đã từng dấn thân bảo vệ phẩm giá của người bản địa, giúp họ không bị bóc lột hay lạm dụng: “Hãy đặt họ ở vị trí trung tâm, vì họ gìn giữ một kho báu đang có nguy cơ biến mất”.

Ảnh Vatican Media

Cổ truyền và hiện đại

Trước tình trạng người bản địa bắt buộc phải di cư vì nhiều nguyên nhân, đặc biệt là do môi trường sống bị hủy hoại, khiến cộng đồng, gia đình dễ bị chia rẽ, Ðức Phanxicô mời gọi giới trẻ ở Amazon hãy gìn giữ nguồn cội, gắn bó với lịch sử - “sợi dây rốn” giúp gắn kết những bộ tộc “vốn đa dạng như lãnh địa của họ” lại với nhau. Trên thực tế, giữ gìn bản sắc không đi ngược với đối thoại.

Ðể cứu lấy Amazon, cần phải kết hợp những hiểu biết do tổ tiên truyền lại, với khoa học kỹ thuật hiện đại. Thổ dân có quyền chính đáng được hưởng một nền giáo dục tôn trọng mối tương quan giữa họ với thiên nhiên. Giáo hội có thể giúp giải quyết vấn đề này, dựa trên “kinh nghiệm về việc canh tân mà vẫn gìn giữ được những giá trị từ công trình sáng tạo của Chúa”. Vì sự gắn bó chặt chẽ giữa thổ dân Amazon với thiên nhiên nên bảo vệ họ cũng là bảo vệ hệ sinh thái, gìn giữ Ngôi nhà chung Chúa ban cho chúng ta. Và cũng vì thế, giấc mơ Amazon của Ðức Thánh Cha là sự kết hợp những ước mong về xã hội, văn hóa, sinh thái và Giáo hội.n

Lan Chi