Tổng giáo phận hiện có trên dưới 30 họ đạo hơn 100 năm tuổi, và họ đạo Gò Vấp là một trong số đó, thành lập năm 1857. Ðây là nhà thờ hiếm hoi có bổn mạng là thánh Anna, và cũng là giáo đoàn gắn với đời sống người dân vùng Gò Vấp lâu đời.
Một xứ đạo xưa
Hậu bán thế kỷ 19, cả vùng Gò Vấp vẫn còn rải rác các điểm truyền giáo nhỏ bé. Riêng khu vực của họ đạo Gò Vấp bây giờ, lúc đó có vỏn vẹn 75 tín hữu. Những cư dân đầu tiên phần lớn là hậu duệ của hai ông Điều và ông Nhàn, những người Công giáo từ Chợ Quán đến đây sinh sống. Cách đó vài cây số, vùng An Nhơn và Thông Tây Hội cũng có một ít người có đạo. Họ phần lớn là những phu cao su ngoại tỉnh về đây làm đồn điền, đem theo đức tin và lòng đạo sốt mến của mình.
Với họ đạo Gò Vấp, năm 1888, sau mấy chục năm nỗ lực gieo trồng và vun đắp, đã chính thức được nâng lên thành họ đạo. Tuy nhiên, giai đoạn này vẫn chưa có linh mục quản xứ thường trực, mọi hoạt động mục vụ đều do sự hỗ trợ của các cha từ những nơi lân cận đảm trách. Bước ngoặt quan trọng trong quá trình hình thành và củng cố cộng đoàn đức tin Gò Vấp diễn ra vào năm 1897, khi cha L. Lambert được bổ nhiệm làm cha sở đầu tiên, đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển sau này.
Hiện họ đạo Gò Vấp có hơn 1.000 gia đình Công giáo, tổng cộng khoảng 3.800 giáo dân, chia thành 7 xóm giáo. Điều đặc biệt là mỗi khu xóm đều chọn một tước hiệu của Đức Mẹ Maria làm bổn mạng, thể hiện lòng sùng kính sâu sắc và sự tín thác vào sự bảo trợ của Mẹ trong đời sống của mình. Đây cũng là quê hương của thánh Phêrô Nguyễn Văn Lựu, vị linh mục tử đạo. Hơn 100 năm trước, tờ báo “Nam kỳ địa phận” đã ghi nhận: “Gò Vấp là địa danh tuy nhỏ mọn trong Nam kỳ lục tỉnh, nhưng chẳng phải là nhỏ mọn đâu, vì bởi nơi đây sinh ra Đấng Thầy Cả Thánh, đó là thánh Phêrô Nguyễn Văn Lựu, linh mục tử đạo, người làng Hanh Thông xã Gò Vấp, Gia Định, chịu tử đạo ngày 7.4.1861 tại Mỹ Tho”. Ngày 19.6.1998, Đức Thánh Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã tuyên phong Chân phước Phêrô Nguyễn Văn Lựu lên hàng Hiển Thánh. Để tưởng nhớ vị thánh quê hương, họ đạo đã cho xây dựng bức tượng thánh nhân ngay bên phải tiền đàng, làm bằng đá cẩm thạch trắng, tay phải cầm thánh giá, tay trái cầm một thanh gươm.
Về phần nhà thờ, những giáo dân cao niên trong họ đạo nói nếu tính từ ngày đầu hình thành, địa điểm thờ phượng của giáo xứ Gò Vấp đã trải qua ba lần thay đổi vị trí. Khi được hỏi về chi tiết này, linh mục chánh xứ đương nhiệm Giuse Trần Anh Thụ cho biết: “Từ khi tôi nhận sứ vụ về Gò Vấp, cũng nghe nói như vậy nhưng đã nhiều lần tìm kiếm những tư liệu để viết lược sử giáo xứ nhưng đều không có. Giáo dân lâu nhất cũng không biết nhà thờ đã đổi ba lần vị trí ở đâu, chỉ biết rằng nơi đây là điểm thứ ba”. Tài liệu gần nhất ghi năm 1933, ngôi thánh đường đã “an cư” tại địa điểm như bây giờ. Từ đó đến đây đã 92 năm, nhà thờ đã chứng kiến bao thăng trầm và được tu sửa, cải tạo nhiều lần để đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn của cộng đồng giáo dân. Thời cha sở Nicôla Huỳnh Văn Nghi từ năm 1961 đến 1965 (sau là Giám mục GP Phan Thiết), nhà thờ được sửa lại phần mặt tiền. Đến ngày 9.3.1997, linh mục Tôma Nguyễn Văn Khiêm là linh mục chánh sở lúc đó đã cho động thổ xây dựng nhà thờ mới. Sau gần 10 năm ròng rã, ngôi thánh đường được hoàn thành. Lễ khánh thành tổ chức vào ngày Chúa nhật 28.1.2007 với nghi thức cung hiến thánh đường, thánh hiến bàn thờ. Linh mục Giuse Trần Anh Thụ là cha sở thứ 19 của họ đạo gần đây đã cho cải tạo lại phần sân cho rộng rãi, thay đổi vị trí của bức tượng thánh Anna cổ, cụ thể là dời từ phía giữa sảnh nhà thờ lên trên cao và áp sát vào mặt dựng, phía trên dòng chữ “Thánh đường thánh Anna”.
Một tước hiệu hiếm thấy
Có thể nói, việc chọn thánh Anna làm bổn mạng là một điều hiếm thấy ở các nhà thờ Việt Nam. Lý do vì sao thì đến nay họ đạo vẫn chưa tìm ra câu trả lời thỏa đáng. Cụ Nguyễn Thị Đát, 94 tuổi, là một trong những giáo dân sống lâu năm tại họ đạo kể: “Tôi không biết tại sao các cha xưa lại chọn thánh Anna làm bổn mạng, hay pho tượng về vị thánh có từ lúc nào. Vì khi lớn lên đã nhìn thấy pho tượng đó hiện diện cùng giáo dân, từ năm này qua tháng nọ, có thể là rất lâu rồi… Vì thân quen, nên chúng tôi ít gọi là thánh mà gọi là bà ngoại, vì thánh nhân là thân mẫu của Đức Mẹ Maria”. Còn theo một bài viết đăng trên trang web TGP TPHCM năm 2010 thì: “… Họ đạo Gò Vấp được các cha thừa sai thành lập từ năm 1888 và đã lấy hiệu thánh nữ Anna làm bổn mạng. Tượng thánh nữ ở cuối thánh đường được các cha đưa từ Ý sang Việt Nam, giờ đây tượng vẫn đứng đó hằng ngày để chào đón giáo dân họ đạo. Ngài chia sẻ vui mừng mỗi khi họ đạo đón nhận một tín hữu mới, một gia đình mới vừa gia nhập vào gia đình họ đạo, và hoan hỉ mỗi khi họ đạo có một việc mừng vui. Ngài đứng đó cũng đã tiễn đưa và chào từ biệt biết bao con người, biết bao linh hồn trở về với Chúa…”.
Như đã nói ở trên, họ đạo Gò Vấp có truyền thống tôn sùng Đức Mẹ. Đức cố Giám mục Giuse Vũ Duy Thống trong một lần ghé thăm từng ví von: “Vào nhà thờ và ngước mặt lên, ta có thể lần chuỗi Mân Côi bằng mắt”. Đó là bởi trần được thiết kế hoa văn hình một tràng chuỗi Mân Côi. Và, giữa không gian trang nghiêm của thánh đường Gò Vấp, nổi bật pho tượng thánh Anna bằng vàng đồng, khắc họa hình ảnh người phụ nữ hiền từ, trìu mến dắt tay Đức Mẹ Maria khi còn thơ ấu, tạo cảm giác thật ấm áp, thân thương, gần gũi. Dưới tác động của thời gian, lớp kim loại xưa kia đã phủ lên một màu sẫm, dấu vết của bao năm tháng hiện diện cùng vui buồn với bà con xứ đạo cổ kính này. Tượng có kích thước khá lớn, ước tính nặng gần một tấn, toát lên vẻ uy nghiêm, gợi nhớ về mối liên hệ thiêng liêng giữa bà ngoại và người mẹ thế gian của Chúa Cứu Thế, một biểu tượng lặng lẽ nhưng đầy ý nghĩa trong lòng nhiều người.
Có một cách giải thích khác nữa, là vì thánh Anna được xem là mẫu gương cho các bà mẹ và gia đình Công giáo về đức tin, sự kiên nhẫn và tình yêu thương. Do đó các thừa sai chọn tước hiệu này thể hiện mong muốn cộng đoàn noi theo những đức tính tốt đẹp của thánh nhân trong đời sống gia đình và xã hội. Nếu đúng với ý hướng như vậy, thì họ đạo Gò Vấp hôm nay đã làm được điều tiền nhân gởi gắm, là luôn sống chan hòa và mẫu mực.
HÀ GIANG
Bình luận