I. VIỆC ĐỒNG HÀNH CÙNG DÂN TỘC
Trong bức thư Đức Giáo Hoàng Phanxicô gởi Giáo hội Công giáo tại Việt Nam ngày 8.9.2023, ngài đã nhắc một điều thật quan trọng khi nói: “Anh chị em là con cái của Hội Thánh và đồng thời là công dân Việt Nam”. Và rồi sau đó ngài còn nhấn mạnh: “Như vậy, các tín hữu Công giáo… sẽ thể hiện căn tính của mình là người Kitô hữu tốt và là công dân tốt”. Cách nói “là con cái của Hội Thánh và đồng thời là công dân Việt Nam” hay “căn tính của mình là người Kitô hữu tốt và là công dân tốt” đang diễn tả một định hướng quan trọng của Giáo lý Công đồng Vatican II. Định hướng này đã được xác định rất rõ trong những lời đầu tiên của Hiến chế Mục vụ “Giáo Hội trong thế giới hôm nay” của Công đồng Vatican II, ban hành ngày 07.12.1965: “Vui mừng và hy vọng, ưu sầu và lo lắng của con người ngày nay, nhất là của người nghèo và những ai đau khổ, cũng là vui mừng và hy vọng, ưu sầu và lo lắng của các môn đệ Chúa Kitô, và không có gì thực sự là của con người mà lại không gieo âm hưởng trong lòng họ. Vì thế, cộng đoàn ấy nhận thấy mình thực sự liên hệ mật thiết với loài người và lịch sử nhân loại” (Trích Hiến chế Mục Vụ số 1).
Tưởng cũng nên nhắc lại, ngày 01.5.1980, Hội đồng Giám mục Việt Nam họp lần đầu tiên sau khi thống nhất đất nước, đã dựa trên Giáo lý của Công đồng Vatican II để đưa ra một định hướng cụ thể cho đời sống đức tin của cộng đoàn tín hữu Công giáo tại Việt Nam, qua một Thư Chung, đúc kết ý tưởng chủ đạo về sứ mạng của Hội Thánh Công giáo trong thế giới: “Tóm lại, sứ mạng của Hội Thánh là tiếp nối sứ mạng của Chúa Giêsu Kitô, Đấng đã đến không phải để được người ta hầu hạ, nhưng để phục vụ tất cả loài người. Đúng như Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II đã giải thích trong thông điệp “Đấng Cứu Chuộc Con Người” rằng: “Con người là con đường của Hội Thánh”. Nghĩa là tất cả mọi con đường của Hội Thánh đều dẫn tới con người (ĐCCCN 14)[1]. Đây cũng là điểm gặp gỡ giữa Hội Thánh và xã hội trần thế, vì “dù tin hay không tin, con người đều phải góp phần xây dựng thế giới cho hợp lý, vì họ cùng chung sống trong thế giới này” (MV 21,6)”.
Thư Chung 1980 đã trình bày Đường hướng Mục vụ “HỘI THÁNH TRONG LÒNG DÂN TỘC” với khẳng định: “Để sống trung thành với bản chất và sứ mạng của Hội Thánh như vừa nói ở trên, chúng tôi đề ra đường hướng mục vụ sau đây: Chúng ta phải là Hội Thánh của Chúa Giêsu Kitô trong lòng dân tộc Việt Nam” (số 8). “Là Hội Thánh trong lòng dân tộc Việt Nam, chúng ta quyết tâm gắn bó với vận mạng quê hương, noi theo truyền thống dân tộc hòa mình vào cuộc sống hiện tại của đất nước, Công đồng dạy rằng “Hội Thánh phải đồng tiến với toàn thể nhân loại và cùng chia sẻ một số phận trần gian với thế giới” (MV 40,2). Vậy chúng ta phải đồng hành với dân tộc mình, cùng chia sẻ một cộng đồng sinh mạng với dân tộc mình, vì quê hương này là nơi chúng ta được Thiên Chúa mời gọi để sống làm con của Người, đất nước này là lòng mẹ cưu mang chúng ta trong quá trình thực hiện ơn gọi làm con Thiên Chúa, dân tộc này là cộng đồng mà Chúa trao cho chúng ta để phục vụ với tính cách vừa là công dân vừa là thành phần Dân Chúa. Sự gắn bó hoà mình này đưa tới những nhiệm vụ cụ thể mà chúng ta có thể tóm lại trong hai điểm chính: Tích cực góp phần cùng đồng bào cả nước bảo vệ và xây dựng tổ quốc; Xây dựng trong Hội Thánh một nếp sống và một lối diễn tả đức tin phù hợp với truyền thống dân tộc”(số 9).
Đáp lại thư của Đức Giáo Hoàng, ngày 04.10.2023, Đức Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng, Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam, cũng đã nhắc lại lời khẳng định của Đức Giáo Hoàng về việc Giáo hội Việt Nam đang đi đúng theo đường hướng của Giáo hội hoàn vũ; Đức Tổng viết: “Dân Chúa tại Việt Nam hân hoan đón nhận Thư của Đức Thánh Cha với lòng biết ơn sâu đậm vì Đức Thánh Cha đã yêu thương khích lệ đoàn con ở xa đang sống và làm chứng cho Tin Mừng trên quê hương chúng con. Qua thư này, Đức Thánh Cha đã khẳng định con đường chúng con đang đi là đúng Phúc Âm và giáo huấn của Hội Thánh, nhất là đúng với hướng dẫn của Đức Thanh Cha, đó là loan báo Tin Mừng yêu thương bằng sự dấn thân phục vụ những người bé mọn và khổ đau” (Trích thư gởi Đức Giáo Hoàng ngày 04.10.2023).
II. NGƯỜI CÔNG GIÁO TỐT
Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã khẳng định: “Đức ái và lòng yêu thương nhân loại là thước đo lòng tin của người Công giáo Việt Nam”. Ngài nói: “Đức tin của Hội Thánh Công giáo trên quê hương của anh chị em được sinh ra và lớn mạnh qua bao thế hệ, đã đặt nền tảng trên giới răn: “Ngươi phải yêu mến Chúa là Thiên Chúa ngươi hết lòng, hết linh hồn và hết trí khôn ngươi” (Mt 22,37-38). Quả vậy, đức ái là thước đo của đức tin, và đức tin là linh hồn của đức ái, chớ quên rằng lòng yêu mến Thiên Chúa và yêu thương tha nhân là hai mặt của cùng một đồng tiền” (Trích thư của Đức Giáo Hoàng). Để đức ái trở thành thước đo của đức tin của người Công giáo Việt Nam, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã khuyến khích các tín hữu Công giáo thực hiện giới răn “bác ái yêu thương” với 3 khía cạnh: Với những công việc yêu thương cụ thể; Trong tương quan yêu thương đối với mọi người, nhất là những người nghèo khổ; Trong tương quan đối thoại, tôn trọng với chính quyền.
1/ Thực hiện giới răn “bác ái yêu thương” với những công việc yêu thương cụ thể
Đức Giáo Hoàng đã nhắc lại Thư gởi Diognetus, một bản văn từ thế kỷ thứ II, cho thấy rằng dấu ấn cuộc sống của người Kitô hữu ngay từ ban đầu là “ưu tiên thực thi bác ái, bằng cách sống Phúc Âm giữa lòng dân tộc và đồng hành với dân tộc qua nỗ lực phát triển quân bình về xã hội và kinh tế”. Đồng thời, ngài nhấn mạnh một điểm quan trọng về bác ái là tính cụ thể, chứ không phải là lý thuyết: “Ngày nay, hơn bao giờ hết, chúng ta cần thực thi bác ái một cách cụ thể, nghĩa là phải có một quyết định hành động cụ thể cho con người, như đã được thực hiện trong mầu nhiệm Vượt Qua và được Hội Thánh không ngừng thể hiện trong suốt dòng lịch sử, vì “trong mọi nơi và ở bất kỳ hoàn cảnh nào, các Kitô hữu … được mời gọi lắng nghe tiếng than khóc của người nghèo khổ”. Chính tinh thần này đã không ngừng thúc đẩy cộng đoàn Công giáo của anh chị em có những đóng góp tích cực và ý nghĩa để phục vụ dân tộc, đặc biệt trong đại dịch Covid-19” (Trích thư của Đức Giáo Hoàng).
Thực tế, người Công giáo Việt Nam đã và luôn sống tinh thần bác ái, bằng cách này hay cách khác. Gần đây nhất, trong thời đại dịch Covid-19, giáo dân của 27 giáo phận trong cả nước đã chia sẻ lương thực cho người dân trong lúc giãn cách xã hội, đặc biệt các linh mục tu sĩ tình nguyện (riêng ở TP. Hồ Chí Minh có hơn 1.000 tu sĩ) nhiệt tình quảng đại vào tâm dịch để phục vụ bệnh nhân trong lúc nguy tử. Theo Ban Dân vận Trung ương, trong quá trình phòng chống dịch Covid-19, đã có trên 20.000 y bác sĩ cùng hàng trăm ngàn nhân sự chi viện cho miền Nam chống dịch; trong đó, có khoảng 2.000 linh mục, tu sĩ, chức sắc, chức việc[2].
Riêng các nữ tu Công giáo đã có những đóng góp đáng kể trong công cuộc giáo dục trẻ em mầm non. Họ duy trì lớp mẫu giáo miễn phí, tổ chức lớp học tình thương cho trẻ em nghèo, xóa mù chữ, và mở các cơ sở dạy nghề cho giới trẻ. Đồng thời, các nữ tu cũng tham gia chăm sóc sức khỏe miễn phí cho trẻ em và phụ nữ, mở các phòng khám từ thiện, và hỗ trợ xây dựng các cơ sở y tế cộng đồng. Qua những hoạt động này, họ góp phần giảm bớt tệ nạn xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng[3]. Những hình ảnh này đang nói lên cách sống động: “đức bác ái” của người Công giáo mà Đức Giáo Hoàng nhắc nhở phải là “những công việc yêu thương cụ thể’.
2/ Thực hiện giới răn “bác ái yêu thương” trong tương quan yêu thương đối với mọi người, nhất là những người nghèo khổ
Trong thư, Đức Giáo Hoàng cũng đã viết: “Thư Mục vụ năm nay, các Giám mục của anh chị em đã nhắc nhở và thúc đẩy anh chị em tham gia vào đời sống cộng đoàn qua việc yêu thương nhau, chân thành lắng nghe và thực thi đức ái, ngay cả với những anh chị em không cùng niềm tin, bằng cách quan tâm chăm sóc những người yếu kém và những người cùng khổ nhất (…) Anh chị em tại Việt Nam thân mến, các tín hữu Công giáo hãy luôn sẵn sàng đáp ứng những nhu cầu thường ngày của tha nhân một cách hiệu quả và tham gia đóng góp cho thiện ích chung trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội trên đất nước mình”.
3/ Thực hiện giới răn “bác ái yêu thương” trong tương quan đối thoại, tôn trọng với chính quyền
Thư của Đức Giáo Hoàng nhấn mạnh đến việc thực thi bác ái qua hành động đối thoại và tôn trọng: “Dựa trên sự tin tưởng lẫn nhau được xây dựng từng bước trong nhiều năm qua, và được củng cố bằng các chuyến thăm thường niên của phái đoàn Tòa Thánh cũng như các cuộc họp của Nhóm làm việc chung giữa Việt Nam và Tòa Thánh, cả hai bên đã có thể cùng nhau tiến tới và sẽ còn tiến nữa, nhờ nhìn nhận những điểm tương đồng và tôn trọng những khác biệt. Hơn thế nữa, hai bên đã có thể đồng hành, lắng nghe nhau và hiểu nhau. Dù mỗi bên có sự khác biệt về lịch sử và kinh nghiệm sống, điều đó không thể ngăn cản cùng nhau đi tìm con đường tốt nhất để phục vụ thiện ích của dân tộc Việt Nam và Hội Thánh”. Đây là kết quả của một quá trình đối thoại lâu dài, vượt qua những khác biệt và nghi kỵ, để cùng nhau xây dựng một xã hội văn minh, nghĩa tình, nhắm đến thiện ích chung của đồng bào, là con người, anh chị em, trong đất nước của chúng ta.
Để kết luận, tôi muốn lập lại một câu nói nổi tiếng trong Thông điệp “Sự Phát triển của các dân tộc” của Đức Giáo Hoàng Phaolô VI ban hành năm 1967: “Phát triển là một tên gọi mới của Hòa Bình”. Thực vậy, ý tưởng cuối cùng mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô đề cập đến trong thư là hy vọng rằng, việc thực hiện các chỉ dẫn này sẽ giúp phát triển đất nước Việt Nam và Giáo hội Công giáo tại Việt Nam. Đây được coi là một bước quan trọng trong việc đẩy mạnh hòa bình và phát triển trong khu vực. Ngài đã viết thật tha thiết: “Hội Thánh kêu gọi các tín hữu hãy chân thành dấn thân xây dựng một xã hội chính trực, liên đới và công bằng. Hội Thánh tuyệt đối không có ý định thay thế các vị lãnh đạo chính quyền, nhưng chỉ ước mong có thể tham gia cách chính đáng vào đời sống của đất nước, để phục vụ dân tộc, trong tinh thần đối thoại và cộng tác với sự tôn trọng”. Và cuối cùng là lời cầu chúc thật tốt đẹp của Đức Giáo Hoàng: “Tôi nài xin Thiên Chúa soi sáng và hướng dẫn anh chị em, để trong cuộc sống và trong các tương quan với chính quyền dân sự và với tất cả mọi người, không phân biệt tôn giáo, sắc tộc hay văn hóa, anh chị em biết cách làm chứng cho tình yêu và lòng bác ái của Chúa Giêsu, để tôn vinh Thiên Chúa”.
_____________________________________________________________
1 Thông điệp “Đấng Cứu Chuộc Con Người” (Redemptor Hominis) của Đức Giáo Hoàng Phaolô VI, ban hành ngày 04/03/1979, số 14.
2 x. Đồng bào Công giáo đóng góp tích cực vào công tác phòng, chống dịch; https://baochinhphu.vn/dong-bao-cong-giao-dong-gop-tich-cuc-vao-cong-tac-phong-chong-dich-102305701.htm ; [ngày 17/12/2021]
3 x. Nữ tu Anne-Marie Trần Thị Lý fmm, Vai trò của nữ tu công giáo với công tác xã hội, từ thiện; Vietnam Women’s Union -
https://vwu.vn/images_upload/files_275.pdf
Giám mục Giuse Đỗ Mạnh Hùng
Bình luận