Năm mươi năm qua, TPHCM đã vươn mình phát triển mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa… Trong dòng chảy ấy, đời sống tinh thần và tôn giáo cũng luôn được chăm lo, vun bồi. Thành phố sau năm 1975, bên cạnh việc hình thành hơn 40 giáo xứ mới, chưa kể đến số giáo họ, giáo điểm; và hơn 120 ngôi thánh đường lần lượt được xây dựng, như những dấu chỉ sống động, không ngừng lớn mạnh nơi cộng đoàn dân Chúa, còn có thêm sự hiện diện của nhiều dòng tu. Ðặc biệt là trong khoảng 30 năm trở lại đây, nhiều dòng quốc tế đã chọn TPHCM làm điểm cổ vũ ơn gọi cho hành trình truyền giáo và mở rộng hoạt động; các dòng Việt Nam cũng hình thành cộng đoàn trên mảnh đất này khá đông đảo.
Theo thống kê mới nhất từ Niên giám TGP TPHCM, hiện nay trên toàn thành phố, bao gồm cả huyện Củ Chi thuộc giáo phận Phú Cường, có tới 186 dòng tu, tu hội, tu đoàn và hiệp hội nam nữ (sẽ tạm gọi chung là dòng tu) đang sinh hoạt. Trong khuôn khổ bài viết này, để rõ ràng và dễ theo dõi, chúng tôi xin phép chia thành hai phần chính: các dòng tu nam và các dòng tu nữ. Trong mỗi phần, sẽ lần lượt giới thiệu các dòng thuộc quyền Giáo hoàng và dòng thuộc quyền Giáo phận, kèm theo đôi nét về linh đạo, đặc sủng và những hoạt động mục vụ nổi bật của từng dòng. Dĩ nhiên, với số lượng lớn và lịch sử phong phú như vậy, bài viết khó tránh khỏi những thiếu sót. Một số dòng không đặt nhà chính ở thành phố, chúng tôi tạm dựa vào mốc hiện diện tại Việt Nam sau năm 1975 để suy luận về thời điểm có mặt tại thành phố, vì chưa tìm được tài liệu xác minh chính xác.
CÁC DÒNG TU NAM
Trong số 186 dòng lớn nhỏ, có nhà chính hoặc chỉ đặt cộng đoàn ở thành phố, chúng tôi đếm được có 52 dòng nam, với 27 dòng hoặc cộng đoàn chỉ mới hiện diện ở thành phố sau năm 1975, gồm 24 dòng thuộc quyền Giáo hoàng và 3 dòng thuộc quyền Giáo phận (Thánh Gia, CSF; Thừa Sai Đức Tin, MF; Hiệp hội Thánh Phaolô Tông Đồ Dân Ngoại, SSP). Dưới đây là những dòng nam được thiết lập cơ sở ở thành phố sau năm 1975.
*Các dòng thuộc quyền Giáo hoàng
Đầu tiên phải kể đến một số Dòng mang linh đạo chiêm niệm đặc trưng. Các tu sĩ theo ơn gọi chiêm niệm được gọi là đan sĩ, sống ở đan viện và chuyên tâm vào đời sống cầu nguyện, âm thầm, hy sinh trong thinh lặng để cầu nguyện cho Giáo hội và cho thế giới.
Dòng Biển Đức Thiên Phước (OSB) thành lập năm 1976, tách ra từ Đan viện Thiên An - Huế, nổi bật như một cộng đoàn sống đời cầu nguyện và lao động tự cung tự cấp theo tinh thần đan viện truyền thống. Ngoài việc chăm lo cho đời sống nội tâm, các tu sĩ Biển Đức còn góp phần mục vụ thông qua việc tổ chức các khóa tĩnh tâm, huấn luyện giáo lý và chia sẻ đời sống thiêng liêng cho giáo dân.
Cũng trong dòng đời chiêm niệm, Đan Cát Minh (O.Carm) qua Việt Nam và lập cơ sở ở TPHCM từ năm 1996, mang theo linh đạo đặc trưng là sống chiêm niệm theo mẫu gương Đức Maria. Các tu sĩ Cát Minh chú trọng tạo dựng những không gian thinh lặng cho việc kết nối sâu sắc với Thiên Chúa, qua việc tổ chức các khóa linh thao...
Tiếp nối đời chiêm niệm, Dòng Cát Minh Chân Trần (OCD) cũng có mặt sau năm 2010, nhanh chóng tạo dựng một cộng đoàn sống khắc khổ, đơn sơ và gần gũi. Các tu sĩ vừa gìn giữ đời sống cầu nguyện âm thầm, vừa tích cực tham gia các hoạt động mục vụ, đặc biệt nơi những con người yếu thế như bệnh nhân, người nghèo, người già neo đơn. Ngoài những công việc bác ái cụ thể, họ còn tổ chức những giờ chia sẻ, học hỏi và cầu nguyện chung.
Khác với các dòng chiêm niệm, những dòng hoạt động lại dấn thân mạnh mẽ giữa lòng xã hội, tham gia các lĩnh vực giáo dục, y tế, mục vụ giới trẻ, truyền giáo, bác ái xã hội…
Dòng Thừa Sai Thánh Claret (CMF) đến TPHCM từ năm 2002, đã nhanh chóng dấn thân trong các hoạt động mục vụ và giáo dục. Dòng này chú trọng đến công việc giáo dục, đặc biệt là trong các giáo xứ, trường học, nơi họ truyền đạt những giá trị đức tin và giáo lý cho các thế hệ trẻ. Họ cũng tích cực hoạt động từ thiện, chăm sóc người nghèo, người bệnh, và tham gia vào các công tác xã hội.
Đến TPHCM năm 2009, Dòng Phanxicô Capuchino (OFM Cap.) giữ linh đạo của Thánh Phanxicô Assisi, tập trung vào việc sống nghèo khó, khiêm nhường và yêu thương mọi người. Dòng quan tâm nhiều đến công tác xã hội, bác ái, giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn và phát triển các chương trình hỗ trợ cộng đồng. Họ tham gia vào các dự án từ thiện, xây dựng các trung tâm hỗ trợ cho người vô gia cư, bệnh nhân nghèo và người già không nơi nương tựa. Họ cũng thực hiện nhiều hoạt động giáo dục đức tin, giúp các tín hữu củng cố đời sống thiêng liêng qua các buổi tĩnh tâm, khóa học giáo lý...
Dòng Linh Mục Thánh Tâm Chúa Giêsu (SCJ) lập cơ sở ở TPHCM năm 2004, chuyên vào công tác tông đồ, truyền giáo và giáo dục. Các tu sĩ SCJ đã dành rất nhiều tâm huyết vào việc giảng dạy ở các giáo xứ và cộng đoàn, giúp đỡ tín hữu trong việc xây dựng đời sống thiêng liêng vững mạnh. Các tu sĩ SCJ cũng hướng đến mảng công tác xã hội, chăm sóc bệnh nhân và người nghèo.
Cái tên Ngôi Lời (SVD) hiện diện tại Việt Nam khá muộn (năm 1998), dù đây là một dòng lâu đời trên thế giới. Thật ra, nền tảng chính yếu của dòng này ở Việt Nam thì đã có từ nhiều chục năm trước đó. Cụ thể là Dòng Thánh Giuse ngày xưa đã khá phát triển, nhà chính đặt ở Nha Trang và nhiều tỉnh thành. Sau này mới nhập vào Dòng Ngôi Lời, đã mở thêm một số cơ sở ở TPHCM, trong đó có Đệ Tử viện. Dòng tập trung vào việc truyền giáo và giáo dục. Các tu sĩ Ngôi Lời rất tích cực trong mục vụ xã hội, hòa mình vào đời và không tu phục, tham gia nhiều công việc ở các trường học, nhà thờ và cộng đồng.
Hiện diện âm thầm nhưng có đóng góp không nhỏ trong lĩnh vực y tế, bác ái xã hội, Dòng Tá Viên Mục Vụ Bệnh Nhân (MI) đến TPHCM từ năm 1991, với linh đạo dấn thân chăm sóc những người đau yếu, đã góp phần trong việc phục vụ bệnh nhân tại các bệnh viện và cơ sở y tế. Các tu sĩ MI không chỉ chăm lo phần thân xác mà còn nâng đỡ tinh thần cho những ai đang trong cơn đau đớn, bằng sự đồng hành đầy cảm thông và những bí tích thiêng liêng.
Cùng chung lý tưởng chăm sóc thể lý lẫn tinh thần cho người yếu thế, Dòng Trợ Thế Thánh Gioan Thiên Chúa (OH) dù đã hoạt động mạnh tại Xuân Lộc từ sau năm 1954, nhưng mới có cộng đoàn chính thức ở TPHCM sau 1975, cũng mang đến những đóng góp đáng kể trong lĩnh vực y tế ở thành phố. Các tu sĩ OH quản lý các cơ sở khám chữa bệnh, đào tạo nhân sự y tế, có tinh thần phục vụ yêu thương, nối dài cánh tay của Giáo hội trong công cuộc xoa dịu nỗi đau nhân loại.
Với một định hướng khác nhưng không kém phần mạnh mẽ trong sứ mạng loan báo Tin Mừng, Tu hội Truyền Giáo Thánh Vinh Sơn Phaolô (CM) hiện diện tại thành phố từ năm 1997 đã chọn lựa đồng hành cùng người nghèo và các vùng ngoại ô khó khăn. Bằng những chương trình mục vụ cộng đồng, lớp học tình thương, hoạt động đào tạo ơn gọi nơi giới trẻ nghèo. Họ lặng lẽ vun đắp những mầm non hy vọng trong lòng thành phố đô hội này.
Sự phong phú của các dòng tu nam còn thể hiện nơi những đoàn sủng mới mẻ, thích nghi với những nhu cầu đa dạng của xã hội hiện đại. Dòng Tôi Tớ Đấng Bầu Cử (sP) đến TPHCM năm 2000, dấn thân đặc biệt trong việc đào tạo đời sống nội tâm qua các khóa linh thao, hướng dẫn linh đạo, giúp người tín hữu biết tìm Chúa trong đời sống hằng ngày. Tương tự, Dòng Tôi Tớ Đức Ái (SdC) đến Việt Nam năm 2009, nổi bật với công việc phục vụ người khuyết tật, người già neo đơn, những đối tượng rất cần đến sự chăm sóc tận tình giữa nhịp sống đô thị hóa chóng mặt.
Một số dòng tu khác tuy mới chỉ có mặt tại TPHCM trong khoảng 20 năm trở lại đây nhưng cũng nhanh chóng góp phần vào các lĩnh vực mục vụ và phát triển xã hội. Dòng Tông Đồ Cầu Nguyện cho Ơn Gọi Thánh Tâm Chúa Giêsu (RCJ) năm 2003, tập trung vào việc chăm lo ơn gọi linh mục, tu sĩ và phát triển đời sống gia đình Công giáo qua các chương trình đào tạo, hướng nghiệp. Dòng Thừa Sai Comboni Thánh Tâm Chúa Giêsu (MCCJ) hiện diện năm 2015, với linh đạo truyền giáo giữa những dân tộc nghèo khổ, dù chỉ mới đến TPHCM, nhưng đã có những bước đi âm thầm trong công tác hỗ trợ di dân, chăm sóc người nghèo tại các vùng ven đô.
*Các dòng thuộc quyền Giáo phận
Các dòng tu mang linh đạo truyền giáo như Dòng Thừa Sai Đức Tin (MF) và Dòng Thánh Gia (CSF) góp mặt ở TPHCM sau năm 1975, với những đóng góp đáng kể trong công cuộc loan báo Tin Mừng cho các vùng xa và trong việc phát triển các cộng đoàn nhỏ còn non trẻ trong thành phố.
Không chỉ những dòng tu lớn, thành phố còn có sự hiện diện của các tu hội và hiệp hội, như Tu đoàn Thừa Sai Máu Châu Báu Chúa Kitô (CPpS) năm 2007, với những hoạt động đào tạo giáo lý viên, tổ chức sinh hoạt giáo lý cho giới trẻ; hay Hiệp hội Thánh Phaolô Tông Đồ Dân Ngoại (SSP) thành lập năm 2016, chuyên lo mục vụ di dân, đồng hành cùng những người phải xa quê hương tìm kế mưu sinh.
Có thể nói, sự phong phú về đoàn sủng và nét đa dạng trong cách thức phục vụ của các dòng tu nam tại TPHCM đã làm nên một bức tranh sinh động, phản ánh nét đẹp của Giáo hội địa phương trong thời kỳ mới. Dù là một dòng vừa đến Việt Nam và chọn thành phố làm nơi đặt trụ sở, hay một dòng có đã lâu năm nhưng chỉ sau năm 1975 mới có cộng đoàn ở TPHCM, thì mỗi cộng đoàn đều không ngừng tìm kiếm những cách thế mới mẻ để phục vụ Tin Mừng và thăng tiến đời sống, chung tay vào sự phát triển xã hội.
CÁC DÒNG TU NỮ
Bên cạnh sự hiện diện của các dòng tu nam, TGP TPHCM còn là nơi quy tụ đông đảo các hội dòng nữ, với tổng cộng 134 dòng, tu hội và hiệp hội đang hoạt động. Trong số đó, có tới 83 hội dòng sau năm 1975 mới đặt trụ sở hoặc cộng đoàn ở TPHCM, bao gồm 56 dòng thuộc quyền Giáo hoàng và 27 dòng thuộc quyền Giáo phận.
Các Dòng thuộc quyền Giáo hoàng
Dòng nữ thuộc quyền Giáo hoàng thường mang theo những linh đạo đặc thù, từ truyền thống lâu đời của Giáo hội hoàn vũ. Có thể nhận ra nơi họ nhiều nét khác nhau như bác ái phục vụ, chiêm niệm, giáo dục, truyền giáo...
Một trong những nhóm linh đạo nổi bật nhất là những dòng gắn bó với công cuộc bác ái, chăm sóc bệnh nhân, người nghèo, trẻ mồ côi và người khuyết tật. Chẳng hạn, các chị em thuộc Dòng Chúa Quan Phòng (SPP) luôn giữ vững tinh thần tin cậy và phó thác vào sự quan phòng của Thiên Chúa khi dấn thân phục vụ. Tại TPHCM, các sơ chuyên mục vụ giáo xứ, mở các nhà nội trú cho sinh viên trọ học, và đồng hành với người nghèo trong các chương trình bác ái thường niên. Năm 2011, tỉnh Dòng Chúa Quan Phòng Việt Nam trước đây đã tách ra làm 3 tỉnh dòng mới là Tây Nguyên, Cù Lao Giêng và Cần Thơ. Cả ba tỉnh dòng mới này đều có những cộng đoàn tại TPHCM. Dòng Chúa Quan Phòng La Pommeraye có mặt tại Việt Nam năm 2015, với mục tiêu phục vụ Giáo hội và xã hội qua các hoạt động bác ái, giáo dục và truyền giáo. Các nữ tu trong dòng sống đời chiêm niệm kết hợp với hoạt động tông đồ, đặc biệt chú trọng đến việc phục vụ người nghèo và giáo dục thiếu nhi.
Những dòng như Nữ Tá Viên Thánh Camillô (SMI) đến TPHCM năm 1995, Nữ Tu Bác Ái Thánh Carôlô Bôrômêô (CB) và Chị Em Bác Ái Thánh Nữ Gioanna Antida Thouret (SDC) (đều hiện diện ở TPHCM năm 2004), Dòng Nữ Tu Bác Ái Chúa Giêsu và Mẹ Maria (SCJM) năm 2006, cũng đặc biệt chú trọng công việc y tế, chăm sóc bệnh nhân, điều hành bệnh viện hoặc các trung tâm phục hồi chức năng. Các nữ tu đã âm thầm có mặt trong các phòng khám từ thiện, bệnh viện, trung tâm chăm sóc sức khỏe cộng đồng, góp phần làm dịu bớt nỗi đau thể xác và tinh thần cho biết bao mảnh đời kém may mắn.
Trong lĩnh vực giáo dục, vốn được các dòng nữ xem như phương thế để phục vụ tha nhân, có thể kể đến dòng Nữ Tu Thánh Tâm Chúa Giêsu (RSCJ) hiện diện từ năm 1987, các dòng Nữ Tu Đức Bà (SND) và Nữ Tử Thánh Phaolô (FSP) năm 2005, Nữ Tu Âu Tinh Đức Bà An Ủi (OSA) năm 2010, Nữ Tử Đức Mẹ Thánh Tâm (FDNSC) năm 2012, Nữ Tử Đức Maria Piarist (Sch.p) năm 2013… đã phát triển mạnh mẽ các trường học, trung tâm đào tạo kỹ năng, ngoại ngữ và giáo dục đạo đức cho thanh thiếu niên. Nhiều nữ tu còn trực tiếp dạy học trong các trường quốc tế, hoặc hỗ trợ giáo dục cho trẻ em nghèo tại các khu vực ngoại ô.
Linh đạo truyền giáo cũng là nét nổi bật nơi một số dòng nữ. Các hội dòng như Nữ Tu Thừa Sai Claret (RMI), Thừa Sai Chúa Kitô Giêsu (MCJ), Nữ Tu Truyền Giáo Mẹ Vô Nhiễm (MIC) và Nữ Tỳ Thánh Linh Truyền Giáo (SSpS), Nữ Tu Thừa Sai Thánh Phêrô Claver (SSPC) và Nữ Tỳ Truyền Giáo Phanxicô Assisi (SFMA) có mặt ở TPHCM sau 1975, đã nhanh chóng lên đường đến với những vùng sâu vùng xa, những khu lao động nghèo, các khu di dân, để sống giữa những người chưa nhận biết Chúa. Họ cũng đẩy mạnh công việc loan báo Tin Mừng ngay trong lòng thành phố, qua việc thăm viếng, mục vụ giới trẻ, mục vụ di dân….
Ngoài ra, các dòng có linh đạo chiêm niệm, sống đời cầu nguyện như Xitô Bênađô Esquermes (OCBE) và Cát Minh Truyền Giáo Thánh Têrêsa HĐGS (CMSSTCJ), Đan Viện Nữ Xitô Thánh Mẫu Vĩnh Phước (O.Cist) và một số cộng đoàn thuộc Dòng Đức Mẹ Canvê cũng mới về thành phố chưa đầy 50 năm. Các nữ đan sĩ đóng góp không nhỏ vào đời sống thiêng liêng của Giáo hội địa phương qua đời sống cầu nguyện, hy sinh và chầu Thánh Thể.
Một số dòng khác như Nữ Tu Thánh Giá (CSC) và Nữ Tu Đức Mẹ An Ủi (NSC), Nữ Tỳ Thánh Giuse (SSJ) (năm 2004), Capuchin Thánh Gia Thất (TC) (năm 2016) hoạt động khá đa dạng, vừa mục vụ giáo xứ, dạy giáo lý, vừa mở các cơ sở lưu trú cho sinh viên nghèo, dạy nghề cho phụ nữ, mở lớp học ngoại ngữ và tin học miễn phí cho thanh niên có hoàn cảnh khó khăn.
Các tu hội đời và hiệp hội cũng làm phong phú thêm đời sống thánh hiến tại TPHCM nhộn nhịp này. Dòng Thừa Sai Bác Ái (MC) sau năm 1975, Gia Đình Mẹ Maria Thăm Viếng (FMV) năm 1978, Nữ Thánh Tâm Chúa Giêsu (ISFCJ) năm 1991, Nữ Tỳ Chúa Kitô (SC) năm 1997… là những ví dụ điển hình cho mô hình sống thánh hiến giữa đời, len lỏi trong những môi trường bình dân nhất để phục vụ người nghèo, người bị bỏ rơi.
Các Dòng thuộc quyền Giáo phận
Ngoài các dòng quốc tế, các dòng nữ thuộc quyền Giáo phận cũng tạo nên diện mạo sinh động và gần gũi của đời sống thánh hiến tại TPHCM. Họ là những hội dòng được khai sinh trong lòng Giáo hội Việt Nam, mang đậm nét văn hóa dân tộc và đáp ứng trực tiếp những nhu cầu mục vụ địa phương. Hiện nay, TGP có 7 Hội Dòng Mến Thánh Giá, gồm Mến Thánh Giá Chợ Quán, Mến Thánh Giá Thủ Thiêm, Mến Thánh Giá Gò Vấp, Mến Thánh Giá Thủ Đức, Mến Thánh Giá Tân Lập, Mến Thánh Giá Tân Việt, Mến Thánh Giá Khiết Tâm. Có những dòng đã ra đời từ rất lâu trước đó, nhưng cũng có những dòng sau khi Đức cố TGM Phaolô Nguyễn Văn Bình hợp nhất hay đặt tên lại, tạm xem là hình thành sau năm 1975.
Sự phát triển của các dòng nữ Đa Minh mới cũng rất đáng chú ý. Nữ Đa Minh Truyền Giáo (1993) và Nữ Đa Minh Truyền Tin (hiện diện sau 1975) xuất thân từ linh đạo thánh Đa Minh, đã đặt trọng tâm vào việc truyền giáo giữa các môi trường khó khăn, chăm sóc các lớp học tình thương, dạy giáo lý cho thiếu nhi vùng di dân.
Ngoài ra, các dòng gốc miền Bắc như Chị Em Con Đức Mẹ Mân Côi Bùi Chu (1998) hay Đức Mẹ Thăm Viếng Bùi Chu (2001) sau 1975 mới chính thức thiết lập ở TPHCM, mang theo tinh thần đạo đức mộc mạc, lòng sùng kính Đức Mẹ sâu sắc. Các chị nhanh chóng thích nghi với môi trường mới, tiếp tục sứ vụ giáo dục, đồng hành với thiếu nhi, chăm sóc người già neo đơn, xây dựng nên những mái ấm yêu thương trong lòng thành phố.
Các hội Dòng nữ khác như Con Đức Mẹ Vô Nhiễm Huế (1976), Mẹ Nhân Ái (1986), Khiết Tâm Đức Mẹ Nha Trang (1988), hay Mến Thánh Giá Bà Rịa, Mỹ Tho, Phan Thiết, Hưng Hóa... chúng tôi cũng xin ghi nhận trong bài này, do mở cơ sở tại TPHCM chưa tới 50 năm, đa số nhằm có nơi lưu trú để các chị em theo học chuyên môn như thần học, sư phạm, y tế…, đồng thời cũng âm thầm phục vụ tại các nhà trẻ, lớp học tình thương, bệnh viện trong thành phố. Các Dòng Mến Thánh Giá vùng miền như MTG Cần Thơ, MTG Nha Trang, MTG Phát Diệm, MTG Vinh… sau ngày đất nước thống nhất cũng đã mở cộng đoàn tại thành phố để mở rộng phạm vi dấn thân.
Ngoài ra còn có những nhóm nhỏ hơn, như các hiệp hội Đức Maria Đầy Ơn Phúc và Thừa Sai Bác Ái Giáo Phận Vinh (sau năm 1975), Con Đức Mẹ Thừa Sai Tin Mừng Hải Phòng (khoảng những năm 1990), Đức Maria Mẹ Sự Sống (khoảng những năm 2000)… cũng chọn TPHCM làm điểm tựa cho hành trình truyền giáo. Họ khiêm tốn hiện diện trong các khu lao động, thăm viếng bệnh nhân, giúp đỡ trẻ em mồ côi, hỗ trợ người nghèo.
*
Qua những mái trường bé nhỏ, các lớp tình thương giữa lòng xóm nghèo, những phòng khám từ thiện, những lớp giáo lý, lớp dạy nghề cho phụ nữ khó khăn..., hình ảnh người tu sĩ Công giáo lặng lẽ sống theo gương Đức Kitô ngày càng lan tỏa mạnh mẽ. Không chỉ phục vụ xã hội, nhiều dòng tu nữ còn tham gia tích cực vào việc phát triển văn hóa, nghệ thuật trong đời sống Giáo hội địa phương. Có thể nói, sự hiện diện đa dạng và phong phú của các dòng tu tại thành phố chúng ta đã chung tay làm nên một miền đất nhân văn, nghĩa tình và không ai bị bỏ lại phía sau.
ANH THƯ
Bình luận