Thị trấn được Tân Ước ghi chép là nơi diễn ra một số phép lạ của Chúa Giêsu, hiện trở thành đề tài gây tranh luận giữa các nhà khảo cổ học, đơn giản vì có ít nhất 2 ứng viên cho địa điểm này.
Kinh Thánh ghi rõ thị trấn tên Bethsaida là nơi Chúa Giêsu chữa lành người mù, bước đi trên mặt nước. Thị trấn này nằm gần Biển Galilee. Hiện có hai địa điểm khảo cổ, cách nhau khoảng 2 cây số và có tên lần lượt là et-Tell và el-Araj, được xem là các ứng viên hàng đầu cho Bethsaida. Cho đến thời điểm này, giới khảo cổ học vẫn chưa xác định được nơi nào nhiều khả năng là Bethsaida nhất.
 |
| Các chuyên gia khảo cổ khai quật Et-Tell |
Et-Tell
Từ năm 1987, đội ngũ do giáo sư Rami Arav của Ðại học Nebraska Omaha dẫn đầu liên tục tổ chức các dự án khai quật tại et-Tell, nơi mà nhóm ông tin rằng là Bethsaida.Suốt nhiều thập niên, họ dần dần khai quật một thị trấn có niên đại ít nhất 3.000 năm, và có người ở trong suốt cả thiên niên kỷ. Khả năng et-Tell có thể là Bethsaida hấp dẫn đến nỗi chính phủ Israel đã công nhận nơi này là thị trấn nổi tiếng trong Kinh Thánh từ năm 1995. Vị trí cũng như quy mô của khu đô thị cổ là hai yếu tố được cân nhắc trước khi đưa ra quyết định trên.
Tuy nhiên, theo thời gian, đội ngũ ở el-Araj cũng tìm được nhiều manh mối hơn, nhất là trong những năm gần đây. Trước tình hình mới, chính phủ Israel đổi ý và thay vào đó tuyên bố toàn bộ khu vực, bao gồm cả et-Tell và el-Araj, là Khu bảo tồn tự nhiên thung lũng Bethsaida. Bên cạnh đó, một số nhà khảo cổ học chỉ ra et-Tell dường như không quá mức rộng lớn vào thời của Chúa Giêsu. Trong khi đó, Kinh Thánh và các tài liệu lịch sử cho thấy Bethsaida phải có diện tích đáng kể.
 |
| Et-Tell |
Bà Jodi Magness, giáo sư khoa nghiên cứu tôn giáo của Ðại học Bắc Carolina Chapel Hill (Mỹ), lưu ý rằng số lượng tàn tích và vật dụng vào thời đồ sắt (từ năm 1200 đến 550 Trước Công nguyên) tại et-Tell “rất đáng kể”. Ðiều này chứng tỏ et-Tell từng là một đô thị sầm uất vào thời đó. Ðến giai đoạn sơ khai của thời đại La Mã (tức thời của Chúa Giêsu), cổ vật và tàn tích khá tản mát, với số lượng ít. Có vẻ như et-Tell đã thu nhỏ quy mô trong giai đoạn này. Tuy nhiên, bà Magness thận trọng cho rằng hiện vẫn chưa có kết luận cụ thể cho đến khi có kết quả phân tích đầy đủ đối với cả hai khu vực.
Giáo sư Arav lại không đồng ý. Ông chỉ ra những cổ vật La Mã tìm được ở et-Tell với số lượng không hề nhỏ, thậm chí có cả một đền thờ La Mã. Vị giáo sư suy luận rằng đền thờ này đã được xây dựng sau khi Bethsaida được nâng cấp lên tầm đô thị và được đổi tên thành Julias nhân danh Julia, Hoàng hậu của Hoàng đế La Mã Augustus.
“Chúng tôi phát hiện những bức tượng nhỏ cho thấy đền thờ được xây dựng vì bà Julia, vợ của Hoàng đế Augustus”, ông Arav chia sẻ với Live Science. Bên cạnh đó, một bức tường thành do Philip, con trai Vua Herod, đốc thúc xây dựng cũng được khai quật bao quanh et-Tell. Vị giáo sư cho rằng việc Philip bất chấp thách thức và xây dựng tường thành bao quanh nơi này đã phản ánh được quy mô của et-Tell vào thời Chúa Giêsu còn sống.
El-Araj
Khu định cư ở el-Araj có niên đại vào khoảng thế kỷ thứ nhất Sau Công nguyên, theo phân tích của ông Mordechai Aviam, Giám đốc Viện Khảo cổ Galilee thuộc Ðại học Kinneret. Ông Aviam đồng chủ trì hoạt động khai quật ở el-Araj cùng với ông Steven Notley, giáo sư nghiên cứu Kinh Thánh ở Ðại học Nyack (New York, Mỹ).
Tại el-Araj, một trong những phát hiện ấn tượng là nhà thờ lớn với phần nền khảm tranh có niên đại cách đây khoảng 1.500 năm. Các nhà nghiên cứu cho rằng dòng chữ trên tranh khảm đến từ một vị giám mục ở vùng Bavaria (hiện là Ðức) tên là Willibald, ghi chép vào năm 724. Ðức Giám mục Willibald mô tả một đoàn người hành hương đến nhà thờ: “Và như thế, họ đến Bethsaida, nhà của hai thánh Phêrô và Anrê, giờ đây một nhà thờ được xây ở nơi từng là nhà của hai vị”. Các nhà khảo học tại el-Araj cũng phát hiện những tàn tích thuộc về nhà tắm công cộng có từ thời La Mã.
 |
| El-Araj |
Tuy nhiên, một trong những vấn đề cản trở xác định el-Araj là Bethsaida chính là kết quả nghiên cứu địa chấn tại khu vực cho thấy phần lớn el-Araj ắt hẳn phải chìm trong nước biển vào thế kỷ thứ nhất. Ông John Shroder, giáo sư danh dự của Ðại học Nebraska Omaha, phân tích rằng vào thời Chúa Giêsu, el-Araj không đủ lớn hoặc đủ ổn định ở rìa mặt nước để làm nền tảng cho một số cấu trúc xây dựng. Giới học giả ủng hộ giả thuyết Bethsaida ở el-Araj tranh luận về phát hiện của nhóm ông Shroder. Họ cho rằng khu vực vẫn đủ diện tích nổi trên bề mặt nước, cho phép một cộng đồng định cư đáng kể sinh sống vào thời Chúa Giêsu.
Trong bài báo đăng trên chuyên san Biblical Archaeology Review năm 2020, giáo sư Arav cho rằng el-Araj có lẽ từng là trại quân đội tạm thời trong thế kỷ thứ nhất. Ông lưu ý sử gia cổ đại Josephus đề cập một trang trại được quân La Mã xây dựng tại khu vực trong giai đoạn nổ ra cuộc khởi nghĩa chống La Mã của người Do Thái từ năm 66 đến 73.
Còn giáo sư Robert Cargill của Ðại học Iowa (Mỹ) tự tin el-Araj chắc chắn là Bethsaida. Giáo sư Jonathan Reed của Ðại học La Verne ở California nhất trí với quan điểm này. Cũng có chuyên gia đặt giả thuyết có khi nào cả et-Tell và el-Araj đều là Bethsaida hay không. Chẳng hạn, tiến sĩ David Graves của Ðại học Ðại học Aberdeen (Anh) cho rằng có thể et-Tell là Bethsaida và cảng của Bethsaida nằm ở el-Araj.
Còn giáo sư Arav lưu ý sau khi et-Tell bị phá hủy trong trận động đất vào thế kỷ thứ tư, con người có lẽ đã di chuyển đến khu vực hiện là el-Araj và tiếp tục giữ tên Bethsaida cho nơi ở mới. Hiện nỗ lực khai quật vẫn được tiếp tục cả hai nơi, với hy vọng có thể tìm thêm manh mối chứng minh cho lập luận của các đội khảo cổ khác nhau.
LING LANG
Bình luận