Từ thảm họa tàu lặn thám hiểm Titanic, lo ngại cho du lịch không gian

Thảm họa xảy ra cho tàu lặn thám hiểm xác tàu Titanic hôm 18.6 đã thu hút sự chú ý vào một lĩnh vực du lịch vốn mạo hiểm không kém: du lịch không gian.

Du lịch không gian thương mại có nhiều điểm chung như du lịch biển sâu: những khách hàng giàu sụ, không gian hẹp, những điểm đến xa xôi và hành khách phải ký vào giấy miễn trừ trách nhiệm trong trường hợp xảy ra sự cố. Sự xuất hiện của loại giấy tờ này là lời cảnh báo rõ ràng cho những khách hàng tương lai, rằng họ đang đặt mạng sống vào cảnh hiểm nguy khi có mặt trên những phương tiện nằm ngoài phạm vi kiểm soát của giới hữu trách.

Các nạn nhân trong tai nạn của tàu lặn Titan

Hồi chuông báo động

Trong lúc thế giới tiếp tục tìm kiếm câu trả lời về chuyện gì đã xảy ra cho tàu lặn Titan của công ty OceanGate khiến toàn bộ 5 hành khách tử vong dưới đáy biển sâu, việc con tàu không trải qua thẩm định về an toàn của các cơ quan chức năng đang gióng lên hồi chuông báo động trong ngành thám hiểm biển sâu. Ông Stockton Rush, nhà sáng lập kiêm Tổng giám đốc công ty OceanGate, năm ngoái nói trong một cuộc phỏng vấn rằng “đôi khi an toàn thuần túy chỉ là sự lãng phí”. “Nếu chỉ muốn an toàn, bạn đừng rời khỏi giường, đừng ngồi vào xe, đừng làm gì cả”, theo ông Rush.

CEO OceanGate thừa nhận đã không tuân thủ một số luật lệ trong quá trình thiết kế và chế tạo tàu lặn Titan. Bất chấp sự cảnh báo của các chuyên gia trong ngành vào năm 2018 về nguy cơ có thể xảy ra thảm họa cho Titan, con tàu từ năm 2021 không ít lần đưa du khách đến mồ chôn của con tàu Titanic nổi tiếng, nằm ở độ sâu 3.800m thuộc phạm vi Bắc Đại Tây Dương. Ông Rush gọi tàu lặn Titan là một cách tiếp cận “thử nghiệm” trong nỗ lực thúc đẩy hoạt động thám hiểm biển sâu. Đây cũng là phương tiện duy nhất đến nay có thể đưa con người xuống vị trí xác tàu Titanic. Ngày 18.6, áp suất bên ngoài quá cao làm vỏ tàu bị ép vỡ trong lòng biển. Ông Rush, người lèo lái con tàu, cùng 4 hành khách khác vĩnh viễn sẽ không được tìm thấy xác.

Những tàu lặn như Titan gần như không bị kiểm soát về khía cạnh an toàn, đặc biệt khi chúng hoạt động trong vùng biển quốc tế. Một cơ chế luật lệ ít ỏi tương tự đang tái diễn trong lĩnh vực du lịch không gian. Và trong khi ngành khai thác các chuyến bay không gian tư nhân vẫn chưa chứng kiến thảm họa tương tự như bi kịch của OceanGate, nguy cơ luôn chực chờ.

Tàu du lịch không gian

Câu hỏi về an toàn

“Hiện có quan ngại sâu sắc rằng việc thiếu các điều khoản an toàn đồng nghĩa một số chuyến bay du hành không gian có thể dẫn đến chấn thương hoặc thậm chí tử vong cho du khách”, Hãng tin Bloomberg dẫn lời tiến sĩ Brian Weeden, Giám đốc của Tổ chức An toàn Thế giới. Đây là tổ chức phi lợi nhuận nhằm thúc đẩy các chương trình bền vững trên không gian, tiến tới loại bỏ rác vũ trụ và tăng cường công tác quản lý hoạt động di chuyển trên quỹ đạo.

Theo luật Mỹ hiện tại, Cơ quan Hàng không Liên bang Mỹ (FAA) không thể áp đặt các tiêu chuẩn an toàn đối với những chuyến bay thương mại chở người vào không gian. Điều này có thể sớm thay đổi trong năm nay, trừ phi luật hiện tại được tiếp tục kéo dài. Những hành khách sử dụng dịch vụ du lịch không gian do Hãng SpaceX, Virgin Galactic hoặc Blue Origin cung cấp đều phải ký vào cam kết không truy cứu trách nhiệm trong trường hợp xảy ra sự cố khi bay.

Việc tồn tại những tờ giấy như thế này đồng nghĩa họ thừa nhận chính phủ Mỹ vẫn chưa cung cấp chứng nhận an toàn cho các tàu vũ trụ thương mại. Đồng thời, việc tham gia các chuyến bay nói trên vẫn có nguy cơ tử vong, chấn thương nghiêm trọng, ảnh hưởng hoàn toàn hoặc một phần các chức năng thể chất hoặc tinh thần.

Có một điểm khác biệt là SpaceX thiết kế và chế tạo tàu bay Crew Dragon theo tiêu chuẩn an toàn của Cơ quan hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA), do những tàu này cũng được sử dụng để đưa các phi hành gia lên Trạm Không gian Quốc tế (ISS). Trong khi đó, Virgin Galactic từ chối bình luận, còn Blue Origin và SpaceX không trả lời yêu cầu của báo chí về vấn đề an toàn.

Cơ chế đồng thuận miễn trừ trách nhiệm được áp dụng năm 2004 với sự thông qua Đạo luật điều chỉnh việc phóng các chuyến bay không gian thương mại với thời hạn áp dụng 8 năm. Quốc hội Mỹ đã hai lần gia hạn, nhưng thời gian áp dụng chuẩn bị hết hạn vào tháng 10 năm nay. FAA hiện bắt đầu soạn thảo khung hoạt động an toàn cho các chuyến bay không gian thương mại trước khi đến thời điểm hết hạn.

Trong quá trình phát triển, không ít lần xảy ra trục trặc trong các chuyến bay không gian. Tháng 7.2021, khi tàu du hành của Hãng Virgin Galactic đưa nhà sáng lập Richard Branson vào không gian, con tàu bay chệch khỏi hành trình dự kiến. Năm 2014, một phi công thiệt mạng và một người khác bị trọng thương trong một chuyến bay của Virgin Galactic. Hồi năm ngoái, một rốc két - tàu bay chở người của Hãng Blue Origin đã rơi xuống đất sau khi động cơ bị hỏng. May mắn không có người trên khoang.

Khi ngành du lịch không gian đang chuẩn bị nở rộ, một số người cho rằng đã đến lúc ngừng áp dụng luật yêu cầu hành khách ký vào giấy tờ miễn trừ trách nhiệm. Đồng thời các công ty cần tích cực hơn nữa trong việc áp dụng cơ chế phù hợp hơn.

ĐỊNH NGUYỄN