Ðức Giáo Hoàng Phanxicô, hành trình 12 năm

13.3.2013, mật nghị hồng y diễn ra đã hơn một ngày, 19 giờ 6 phút, khói trắng bay lên. Ðức Hồng y Jorge Mario Bergoglio bước ra ban công của Ðiện Tông tòa. Habemus Papam!

Thời điểm ấy, dù rất vui mừng vì Giáo hội hoàn vũ đã có vị chủ chăn mới, nhưng rất nhiều tín hữu trên thế giới vẫn chưa biết ngài là ai, đến từ đâu. Đúng như ngài tự nhận, “đến từ cùng trời cuối đất”. Ít được biết đến, nhưng ngay từ những giây phút ấy, ngài đã khiến mọi người nhớ đến mình. Vị giáo hoàng đầu tiên lấy tông hiệu Phanxicô, Phanxicô thành Assisi, vị thánh của người nghèo, của hòa bình, của sự yêu mến vạn vật. Ngài cũng là giáo hoàng đầu tiên đến từ châu Mỹ, và là một Giêsu hữu (tu sĩ dòng Tên). Qua truyền hình trực tiếp cách đây 12 năm, nhiều tín hữu trên thế giới lần đầu biết đến ngài, nhưng ở Tổng Giáo phận Buenos Aires, dân chúng ở các khu ổ chuột không hề xa lạ với vị chủ chăn hằng ngày đi xe buýt công cộng, không đi xe hơi riêng, không ở tại Tòa Tổng Giám mục mà chỉ ở trong một căn hộ nhỏ…

Vị bằng hữu thân thiết của các khu ổ chuột đã về với thành Rome, trở thành đấng kế vị thánh Phêrô, và vẫn giữ nguyên sự khiêm tốn, giản dị của một người vốn quen len lỏi vào những khu nhà lụp xụp để thăm viếng những người mà xã hội hoàn toàn quên lãng. Ở ban công điện tông tòa, ngài cúi đầu, đề nghị cộng đoàn “cầu nguyện cho tôi”. Cầu nguyện để ngài có thể xây dựng một Giáo hội “vì người nghèo”, như một “bệnh viện dã chiến”, với “cổng luôn rộng mở”. Tương tự như lúc còn ở Argentina, tại Vatican, Đức Phanxicô không sống trong Điện Tông tòa, mà ở tại một căn phòng nhỏ của nhà trọ Sanctae Marthae, nơi các hồng y thường trọ trước kỳ mật nghị. Trên người Đức Thánh Cha không có thứ gì bằng vàng. Nhẫn ngư phủ của ngài bằng bạc. Thánh giá mà ngài đang đeo làm bằng thép, được giữ từ khi còn làm Tổng Giám mục Buenos Aires.

Giản dị, khiêm tốn, nhưng kiên định và quyết đoán, ngài đã từng bước cải cách rõ nét cơ cấu hành chính của giáo triều, giúp hoạt động tài chính của Vatican trở nên minh bạch, để Giáo hội có thể toàn tâm toàn ý tập trung vào sứ vụ loan báo Tin Mừng, hoạt động bác ái và góp sức vào việc gìn giữ Ngôi Nhà Chung. Đến nay, Đức Phanxicô đã thực hiện 40 chuyến tông du nước ngoài, tổ chức 3 Thượng Hội đồng Giám mục (cùng 1 Thượng Hội đồng đang diễn ra), công bố tông hiến mới, 3 thông điệp, 5 tông huấn…

Hành trình 12 năm đã qua của vị giáo hoàng đến từ Nam Mỹ, có thể khắc họa qua những con số, những từ khóa và cột mốc đáng nhớ.

2013. Năm đầu tiên kể từ sau khi Đức Phanxicô được mật nghị bầu chọn, và nhiều sự kiện diễn ra trong năm này đã phần nào cho thấy các hướng đi chính yếu trong triều đại của ngài. Đức Thánh Cha đã công bố tông huấn Evangelii Gaudium - Niềm vui của Tin Mừng, nhấn mạnh tầm quan trọng của sứ vụ loan báo Lời Chúa và những điều cần thay đổi để sứ vụ này trở nên gần gũi với mọi người và thật sự là một niềm hân hoan. Cùng năm, Đức Thánh Cha đã thành lập Hội đồng Hồng y Cố vấn gồm 9 vị, còn được gọi là C9, đến từ nhiều châu lục khác nhau. Số lượng thành viên có lúc giảm đi vì nhiều lý do, nhưng thường sẽ được bổ sung để đủ 9 vị. Nhóm C9 hỗ trợ Đức Phanxicô về nhiều vấn đề liên quan đến Giáo hội và giáo triều, với nhiệm vụ quan trọng nhất cho đến năm 2022 là soạn thảo bản tông hiến mới. Cũng trong năm 2013, nơi đầu tiên Đức Thánh Cha viếng thăm bên ngoài Rome là hòn đảo Lampedusa của Ý, nơi tạm tiếp nhận những người nhập cư không có giấy tờ hợp pháp, tìm đường đến châu Âu qua Địa Trung Hải. Từ sau chuyến thăm này, việc đón tiếp và chăm lo cho di dân vẫn luôn là mối quan tâm của Đức Phanxicô.

3900003. Năm 2017, trong chuyến thăm mục vụ tại Tổng giáo phận Bologna, miền bắc Ý, Đức Thánh Cha đến một trại tị nạn ở địa phương và được một người nhập cư gốc phi tặng chiếc vòng nhựa màu vàng có dòng chữ “3900003 Papa Francesco” (390003, Đức Thánh Cha Phanxicô). Ngài vui vẻ đeo vào tay, để xóa nhòa mọi khoảng cách: vị chủ chăn của Giáo hội hoàn vũ cũng được “cấp” số, như những người nhập cư không giấy tờ, chỉ được phân biệt qua những con số lạnh lùng trên chiếc vòng tay màu vàng. Đức Thánh Cha muốn mình ở giữa họ, và là một trong số họ: “Chỉ có sự gần gũi mới làm nảy sinh lòng thương xót. Thiếu điều này, tha nhân sẽ luôn là người xa lạ, thậm chí là kẻ thù”.

Một mình bước đi giữa quảng trường Thánh Phêrô tịch mịch

0. Ngày 27.3.2020, giữa Mùa Chay, buổi cầu nguyện tại Vatican để khẩn cầu Chúa bảo vệ nhân loại trước đại dịch. Dưới cơn mưa, Đức Phanxicô một mình bước đi giữa quảng trường Thánh Phêrô, vắng lặng, tịch mịch. Ngài ban phép lành Mình Thánh Chúa và ơn toàn xá Urbi et Orbi (cho Rome và cho thế giới), giữa quảng trường không một tín hữu nào hiện diện. Hình ảnh gây ấn tượng sâu sắc, với cả những người không Công giáo. Một vị giáo hoàng “mở toang cửa”, đến với dân, đẫm mùi chiên, mà xuất hiện thật đơn độc. Nhưng khi ấy, dù một mình, ngài vẫn “đẫm mùi chiên”, vì đang cảm nghiệm rõ nét nhất cảnh người người, nhà nhà phải cách ly, đường phố không một bóng người, cảm nghiệm sự cô độc của những bệnh nhân Covid-19 đang đau bệnh mà không có người thân bên cạnh…

Bảo vệ Ngôi Nhà Chung. Trước và sau khi thông điệp Laudato si’ được công bố, bảo vệ môi trường, sống hài hòa với thiên nhiên vẫn luôn là điều mà Đức Phanxicô mời gọi cộng đoàn Dân Chúa thực hiện. Đại dịch hoành hành suốt hơn hai năm càng làm cho lời mời gọi của ngài trở nên “thời sự” hơn bao giờ hết. Để mường tượng về thế giới hậu Covid-19, nhân loại cần phải có một cách tiếp cận toàn diện, vì như thông điệp của Đức Phanxicô từng nhấn mạnh, “mọi thứ đều liên quan mật thiết với nhau và những vấn đề của hiện tại đòi hỏi một nhãn quan bao quát mọi khía cạnh của khủng hoảng toàn cầu”. Laudato si’ được khai triển từ nền tảng là mối quan hệ giữa thụ tạo và Đấng Sáng Tạo, như thế, sẽ không có vấn đề nào về môi trường có thể tách biệt với các vấn đề về xã hội. Biến đổi khí hậu, di cư, chiến tranh, đói nghèo, kém phát triển chính là hệ quả của một cuộc khủng hoảng duy nhất, khủng hoảng về đạo đức, văn hóa và tâm linh. Bản thông điệp vạch trần, mô tả tiến trình tự hủy hoại được kích hoạt bởi lối tư duy muốn kiếm lợi nhuận bằng mọi giá, và bởi thứ “thị trường được thần thánh hóa”. Nguồn gốc của các vấn đề về sinh thái, theo Đức Giáo Hoàng Phanxicô, chính là hoạt động của con người đã diễn ra theo chiều hướng lệch lạc, đi ngược với thực tế - tức những quy luật sinh thái vốn có của Trái đất - và trở nên tai hại.

Cải cách. Tông hiến Praedicate Evangelium - Hãy Loan báo Tin Mừng được công bố ngày 19.3.2022, lễ kính thánh Giuse, và cũng là kỷ niệm 9 năm ngày đăng quang của Đức Phanxicô. Bản tông hiến mới đã hoàn toàn thay thế Tông hiến Pastor Bonus - Mục tử Nhân lành do Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II công bố vào ngày 28.6.1988. Praedicate Evangelium - Hãy Loan báo Tin Mừng chính là thành quả gần 10 năm làm việc của Đức Thánh Cha, cùng với Hội đồng Hồng y Cố vấn để thực hiện những thay đổi quan trọng trong giáo triều. Cụ thể nhất, tông hiến mới đã định nghĩa lại Phủ Quốc vụ khanh như “văn phòng của Giáo hoàng”, và chuyển Phòng Nhân sự Tòa Thánh sang Quốc vụ viện về Kinh tế. Các điều khoản của Tông hiến mới cũng quy định các linh mục, tu sĩ chỉ làm việc trong giáo triều tối đa 2 nhiệm kỳ, mỗi nhiệm kỳ 5 năm, sau đó thì trở về phục vụ giáo phận hoặc cộng đoàn dòng tu của mình. Trên thực tế, nhiều phần của những cải cách được nêu trong Tông hiến mới đã được Đức Thánh Cha thực hiện trong suốt 9 năm đầu của triều đại, nhưng một cách riêng lẻ: Sáp nhập một số bộ của Tòa Thánh; thay đổi việc quản trị kinh tế, tài chính ở Vatican; trao quyền cho giáo dân nhiều hơn… Với Praedicate Evangelium - Hãy Loan báo Tin Mừng, ngài đã hệ thống lại việc cải cách giáo triều, đồng thời định hướng cho hành trình tương lai của Giáo hội.

Lan Chi