Sách mới về vua Hàm Nghi

Tuần qua, giới yêu sách có nhiều xôn xao khi Tiến sĩ Amandine Dabat - hậu duệ đời thứ 5 của vua Hàm Nghi - vừa ra mắt cuốn sách mang tựa “Hàm Nghi - Hoàng đế lưu vong, nghệ sĩ ở Alger” tại Huế. Lý do cho sự quan tâm đặc biệt này bởi xưa nay sách viết về vị vua này không nhiều, lại càng ít cuốn khai thác cuộc đời ông, người có đến 50 năm sống lưu vong ở nước ngoài…

Cụ thể là vào ngày 5.11, tại Nhà hát Duyệt Thị Đường, Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã tổ chức buổi tọa đàm, cũng là để ra mắt cuốn sách kể ở trên. Sau đó, ngày 7.11, chương trình ra mắt sách cũng diễn ra tại Khu di tích quốc gia Thành Tân Sở, do Sở Thông tin và Truyền thông, Sở VH, TTvDL và huyện Cam Lộ phối hợp thực hiện (Thành Tân Sở được xem là kinh đô dự phòng thời Nguyễn, nơi đây năm 1885, Tôn Thất Thuyết đã đưa vua Hàm Nghi ra đây đóng quân, bàn kế hoạch chống Pháp).

Quyển sách vừa ra mắt có thể xem như là công trình nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của vua Hàm Nghi, trong thời gian ông lưu vong tại Pháp và Alger. Cuộc sống và trước tác của vị hoàng đế này là một đề tài mới lạ, tác giả đã dựa vào 2 bộ sưu tập quan trọng. Đầu tiên là bộ sưu tập của riêng vua Hàm Nghi do hậu duệ của ông lưu giữ gồm 2.500 tài liệu, chủ yếu là thư từ, có cả thư nhà vua nhận và các bản thảo thư do nhà vua viết trong thời gian lưu đày. Bộ sưu tập thứ hai là tài liệu của chính quyền Alger chứa đựng những văn bản hành chính và các dự án chính trị của Chính phủ Pháp liên quan đến vua Hàm Nghi.

TS Amandine Dabat là chắt gái của công chúa Như Lý (con gái của vua Hàm Nghi). Bà là tiến sĩ lịch sử nghệ thuật thuộc Đại học Sorbonne, thạc sĩ Việt Nam học - Đại học Paris 7-Diderot. Năm 2015, bà bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Viện Lịch sử nghệ thuật quốc gia Pháp với đề tài về vua Hàm Nghi. Đây cũng là nền móng vững chắc với độ chính xác cao của các tư liệu cho quyển sách này (sách dày hơn 500 trang, trong đó có 71 trang tác phẩm mỹ thuật, 12 trang tác phẩm điêu khắc, 68 trang ảnh tư liệu, thư từ…).

Hàm Nghi là vị hoàng đế thứ 8 của Triều Nguyễn, không chỉ là vị vua trẻ tuổi đứng lên dấy nghĩa Cần Vương lúc nước nhà bị xâm lăng, mà còn là một con người tài năng và có tình yêu nghệ thuật sâu sắc. Lưu vong khi còn rất trẻ nên ít ai biết về tài năng nghệ thuật của ông trong vai trò của một họa sĩ, một nhà điêu khắc, một người sáng tạo nơi đất khách. Chúng ta có thể hình dung rõ nét hình ảnh một vị hoàng đế, một nghệ sĩ tài hoa qua các bức họa phong cảnh theo trường phái ấn tượng. Ông là học trò của họa sĩ Marius Reynaud và điêu khắc gia Auguste Rodin, chịu ảnh hưởng từ Paul Gauguin, họa sĩ hàng đầu hậu ấn tượng Pháp. Những tác phẩm của vua Hàm Nghi được triển lãm tại nước Pháp trong một số lần (xưa nay, giới hội họa trong nước vẫn xem họa sĩ hiện đại đầu tiên của Việt Nam là Lê Văn Miến, với bức “Bình văn” vẽ trong khoảng thời gian 1898-1905, tuy nhiên, các tài liệu trong sách này cho biết, vua Hàm Nghi đã vẽ bức tranh đầu tiên năm 1889).

Có một điều nhỏ bé thú vị khác: vua Hàm Nghi còn là một thợ mộc, thợ đan lát khéo tay. Các sản phẩm đan lát của ông không được giữ lại nhưng 17 món đồ mộc vẫn tồn tại… Tất cả những điều này đều được đề cập trong sách, có kèm hình ảnh các tác phẩm hội họa, điêu khắc, những đồ mộc và vật dụng đan bằng lát... Đây quả là những khía cạnh nghệ thuật ít được người trong nước biết đến của vị hoàng đế. Sách cũng dành một phần kể lại chuyện tình cảm, tình yêu của Hàm Nghi với người yêu. Với nguồn tư liệu mới, đáng tin cậy, quyển sách đã làm sáng tỏ cuộc đời và tâm hồn của một vị hoàng đế đặc biệt trong lịch sử, đem đến cho độc giả nhiều kiến thức bổ ích và thú vị.

Hàm Nghi (1871-1944) tên thật là Nguyễn Phúc Ưng Lịch, là vị hoàng đế thứ tám của nhà Nguyễn, trị vì chỉ được một năm (1884-1885). Năm 18 tuổi, do chống lại việc thành lập chính quyền bảo hộ của Pháp ở Đông Dương, ông bị đày đến Alger (thủ đô xứ Algérie). Năm 1904, vua Hàm Nghi kết hôn với Marcelle Laloe (1884-1974), con gái của Chánh án tòa Thượng phẩm tại Alger. Hai người có với nhau 3 người con: công chúa Như Mai (1905-1999), công chúa Như Lý (1908-2005) và hoàng tử Minh Đức (1910-1990).

 Diên Vĩ