“Hãy qua cửa hẹp mà vào, vì cửa rộng và đường thênh thang thì đưa đến diệt vong, mà nhiều người lại đi qua đó. Còn cửa hẹp và đường chật thì đưa đến sự sống, nhưng ít người tìm được lối ấy” (Mt 7,13-14).
Mấy ngày chuẩn bị bước vô Mùa Chay, tôi lạc vào Khung Cửa Hẹp, đắm mình trong thế giới văn chương đầy mê hoặc của André Gide, với ngôn từ bay bổng, phóng khoáng “tê mê phới phới” qua lối dịch rất riêng của thi sĩ Bùi Giáng.
Lấy cảm hứng từ câu Kinh Thánh trong Mt 7,13-14, Khung Cửa Hẹp (La Porte Étroite) khai thác sâu sắc sự xung đột giữa tình yêu và đức hạnh, giữa hạnh phúc trần thế và lý tưởng tâm linh. Tác phẩm đặt con người trước lựa chọn khó khăn: theo đuổi hạnh phúc cá nhân hay bước đi trên con đường hoàn thiện thiêng liêng. Xét về bố cục, truyện ngắn gọn, cốt truyện chặt chẽ, giọng văn trang nhã nhưng đầy nội lực. Lối kể gián tiếp giúp lột tả một cách tinh tế diễn biến tâm lý nhân vật. Nhưng đằng sau câu chuyện tưởng như đơn giản ấy là một chiều sâu thăm thẳm, nếu đọc hời hợt, thiếu một tâm thức tôn giáo, người ta rất khó chạm đến trọn vẹn tinh thần tác phẩm.
Khung Cửa Hẹp kể về mối tình giữa Jérôme và Alissa. Dù yêu nhau sâu đậm, Alissa quyết định bước đi trên “con đường hẹp”, từ bỏ hạnh phúc cá nhân, khước từ tình yêu trần thế để giữ gìn một tình yêu thuần khiết và “lòng thanh sạch thiêng liêng” nhằm đạt được ơn cứu độ. Vì vậy, nàng cự tuyệt lời cầu hôn của Jérôme, dù chàng tha thiết van nài trong đau khổ và tuyệt vọng. Bi kịch lớn nhất là đến tận lúc trút hơi thở cuối cùng trong cô độc nơi viện dưỡng lão, Alissa mới nhận ra rằng, chính lựa chọn của mình đã đẩy cả hai vào bất hạnh, và có lẽ, nàng cũng khiến Thượng Đế buồn lòng hơn…
Hình ảnh Khung Cửa Hẹp trong tác phẩm không chỉ là một biểu tượng tôn giáo được Chúa Giêsu trực tiếp nói đến trong Tin Mừng, mà còn là biểu tượng của sự tù túng. Alissa đã tự khép mình vào một con đường không lối thoát. Cô giằng xé giữa tình yêu và lý tưởng, nhưng thay vì tìm ra một cách dung hòa, cô chọn hy sinh tất cả. Điều đáng buồn là sự hy sinh này không mang lại ý nghĩa gì, mà chỉ làm cô đau khổ đến kiệt quệ.
Trong những trang cuối cùng của Khung Cửa Hẹp, khi Alissa cận kề cái chết, cô đã có một sự thức tỉnh muộn màng: sự hy sinh mà cô tự nguyện chọn lựa không thực sự mang lại hạnh phúc cho bất kỳ ai, kể cả bản thân cô. Đây là một khoảnh khắc bi kịch và đầy tính khai sáng, khi một con người đã dành cả đời để theo đuổi một lý tưởng khắc khổ, cuối cùng nhận ra rằng có thể mình đã lầm (trang 158):
- Jérôme không hạnh phúc dù cô đã hy sinh. Anh đã dành cả đời chờ đợi một tình yêu mà không bao giờ được đáp lại.
- Bản thân cô cũng không tìm thấy bình an dù đã chọn con đường thánh thiện mà cô tin là đúng.
- Sự hy sinh của cô không thực sự cần thiết, không ai yêu cầu điều đó, ngoài chính cô. Mỗi người đều có thể hạnh phúc theo cách của mình.
Vì sao cuộc đời một cô gái thuần khiết như Alissa lại rơi vào bi kịch? Bởi nàng thiếu một người dẫn đường. Nếu có ai giúp nàng hiểu đúng Lời Chân Lý trong Kinh Thánh, hẳn cuộc đời nàng đã rẽ sang một hướng khác, tươi đẹp hơn. Bài học rút ra là khi đọc và lắng nghe Lời Chúa, tôi cần sự soi sáng và hướng dẫn để không rơi vào những ngộ nhận sai lầm.
Suốt tác phẩm, Jérôme và Alissa hiếm khi trò chuyện trực tiếp, mà chỉ trao đổi qua thư. Đặc biệt, cả hai lại là “bậc thầy” của suy diễn. Trước những hiểu lầm, thay vì đối thoại để tháo gỡ khúc mắc, họ lại chọn im lặng, tự suy diễn theo cách của mình, khiến mối quan hệ ngày càng trở nên phức tạp và bế tắc. Vậy thì, trong mọi mối quan hệ, đối thoại chân thành luôn là chìa khóa để tránh những hiểu lầm không đáng có.
Alissa tin rằng chỉ khi từ bỏ hoàn toàn thế gian, con người mới có thể đạt đến Thiên Chúa. Nhưng Thiên Chúa đã tạo dựng thế giới bằng tình yêu và đặt trong con người khả năng yêu thương để họ cùng xây dựng “Thiên Đàng tại thế”. Sự hy sinh và khổ hạnh chỉ có giá trị khi giúp con người lớn lên trong tình yêu, chứ không phải để chối bỏ chính những món quà Thiên Chúa ban tặng. Tình yêu đôi lứa không chỉ được Thiên Chúa chúc phúc mà còn được nâng lên thành một con đường dẫn đến Người. Một tình yêu đi lạc hướng không phải vì tình yêu ấy sai, mà vì cách con người đón nhận và sống nó chưa trọn vẹn theo thánh ý Thiên Chúa.
Maria Clemente Hofbauer
Bảo Thiên
Bình luận