Nhiều nhà chuyên môn trong lĩnh vực điêu khắc, kiến trúc, hội họa… cũng như các linh mục, tu sĩ, giáo dân chung mối quan tâm đã đến tham dự buổi sinh hoạt chuyên đề về bảo tồn, trùng tu công trình kiến trúc và tác phẩm mỹ thuật Công giáo Việt Nam, do Ủy ban Nghệ thuật Thánh (trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam) phối hợp với Trung tâm Mục vụ giáo xứ Ða Minh - Ba Chuông (TGP TPHCM) tổ chức vào sáng ngày 1.10.2022.
Buổi sinh hoạt có sự hiện diện của Đức cha Matthêu Nguyễn Văn Khôi - Giám mục giáo phận Qui Nhơn, Chủ tịch Ủy ban Nghệ thuật Thánh và Đức cha Giuse Nguyễn Năng, Tổng Giám mục TGP TPHCM.
Tại Hội trường của Trung tâm Mục vụ giáo xứ Đa Minh - Ba Chuông, người tham dự đã cùng lắng nghe và trao đổi xung quanh chuyên đề nêu ở tựa bài. Có hai đề tài chính là “Bảo tồn, trùng tu tác phẩm mỹ thuật Công giáo Việt Nam” và “Di sản kiến trúc Công giáo trong tổng thể di sản kiến trúc đô thị Sài Gòn”, lần lượt do giáo sư tiến sĩ - điêu khắc gia Nguyễn Xuân Tiên (Chủ tịch Hội Mỹ thuật TPHCM) và tiến sĩ - kiến trúc sư Phạm Phú Cường (trưởng khoa Kiến trúc, Đại học Kiến trúc TPHCM) trình bày. Ngoài ra, linh mục Giuse Phạm Hưng Thịnh, chánh xứ Đa Minh - Ba Chuông còn góp thêm góc nhìn và chia sẻ trải nghiệm về việc bảo trì ngôi thánh đường của giáo xứ.
 |
| Tham dự viên trong buổi hội thảo chuyên đề - ảnh: Liên Giang |
Việc bảo tồn, trùng tu… luôn phải thận trọng, khoa học
Với đề tài “Bảo tồn, trùng tu tác phẩm mỹ thuật Công giáo Việt Nam”, GS.TS.ĐKG Nguyễn Xuân Tiên đã khởi đi từ việc khái quát lại các công trình nhà thờ Công giáo Việt Nam với những nét đặc trưng riêng. Theo đó, nhà thờ Công giáo Việt Nam thể hiện sự kết hợp Âu - Á độc đáo. Mỗi công trình thực sự là một tác phẩm nghệ thuật tâm linh kết hợp nhuần nhuyễn giữa kiến trúc - điêu khắc - hội họa. Ông cũng cho thấy “mỗi nhà thờ Công giáo Việt Nam đều là những di tích văn hóa, một chứng nhân quan trọng của lịch sử, đức tin, tình yêu thương của cộng đoàn…, ở đó người ta thấy được một thời kỳ văn hóa, thấy được truyền thống tốt đẹp và trí tuệ của cha ông, xây dựng lên nền văn hóa Công giáo của dân tộc”. Vì thế, việc bảo tồn, trùng tu công trình kiến trúc và tác phẩm mỹ thuật Công giáo là việc làm cần thiết, thường xuyên để gìn giữ, phát huy và phát triển có hiệu quả nghệ thuật thánh Công giáo tại Việt Nam… Giáo sư đã trình bày về các thể loại mỹ thuật Công giáo và vấn đề bảo tồn di tích. Ông dẫn ra những tiêu chí cần được xem xét trong việc bảo tồn, trùng tu một công trình kiến trúc và tác phẩm mỹ thuật Công giáo. Đó là tính lịch sử, tính thẩm mỹ và tính xã hội… Việc bảo tồn, trùng tu, sửa chữa luôn phải hết sức thận trọng, khoa học, cần lắng nghe ý kiến từ nhiều phía, từ ban đặc trách, các nhà chuyên môn và cả ý kiến của xã hội, những tổ chức, doanh nghiệp, những cá nhân có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Cuối bài thuyết trình, GS.TS.ĐKG Nguyễn Xuân Tiên lưu ý một số vấn đề khi bảo tồn, trùng tu các tác phẩm mỹ thuật Công giáo Việt Nam. Theo ông, việc bảo tồn, trùng tu là cần thiết nhưng “một số nhà thờ thực hiện vẫn theo cảm tính, thiếu khoa học, thiếu tính chuyên môn, không theo thiết kế ban đầu, thậm chí làm mới, làm hỏng đi tính nguyên bản của công trình, tác phẩm mỹ thuật. Có nhiều nhà thờ sơn phủ những màu sắc lòe loẹt mất tính tôn nghiêm; dùng nhũ đồng, phun hay sơn lên các tượng, phù điêu bằng đồng; dùng sơn dầu, sơn nước sơn lên các tượng, phù điêu bằng đá, bê tông đá mài… với những màu sắc tươi mới không trung thành với thiết kế ban đầu, làm giảm đi giá trị nghệ thuật của tác phẩm và tính thiêng của Nghệ thuật thánh”. Và chuyên gia cũng đề xuất một số giải pháp cho việc bảo tồn và trùng tu các tác phẩm mỹ thuật Công giáo Việt Nam. Kết lại, ông nhấn mạnh: “Để việc trùng tu các công trình kiến trúc và tác phẩm mỹ thuật Công giáo thực sự đạt được hiệu quả lâu dài, bền vững, thiết nghĩ cần có nhiều hơn nữa những giải pháp đồng bộ, khoa học, chuyên nghiệp hơn từ nhiều phía. Trong đó, điều quan trọng hơn cả là kiến thức về trùng tu, mỹ thuật, kiến trúc để phục vụ cho việc gìn giữ các nhà thờ với nguyên bản gốc”. Giáo sư cũng cho thấy sự cần thiết trong việc kết nối giữa Ủy ban Nghệ thuật Thánh với các chuyên gia văn hóa, nghệ thuật và từng giáo phận, giáo xứ, giáo dân để từng bước hình thành, xây dựng ý thức bảo tồn và trùng tu có hiệu quả trong quá trình phát triển nghệ thuật thánh Công giáo tại Việt Nam.
 |
| Nhà thờ Chánh tòa Đức Bà Sài Gòn trong giai đoạn trùng tu - ảnh: Hải An |
Bảo vệ tối đa tính nguyên gốc…
| “...Mỗi nhà thờ Công giáo Việt Nam đều là những di tích văn hóa, một chứng nhân quan trọng của lịch sử, đức tin, tình yêu thương của cộng đoàn…” |
Nói về di sản kiến trúc Công giáo trong tổng thể di sản kiến trúc đô thị Sài Gòn, TS.KTS Phạm Phú Cường đã trình bày tổng quan về di sản kiến trúc đô thị Sài Gòn với những dấu ấn đáng lưu ý. Đó là dấu ấn của “Sài Gòn phương Đông”, là di sản của quá khứ; dấu ấn “Sài Gòn quốc tế”, di sản gần nhất thời hiện tại và “Sài Gòn phương Tây”, với những thành tựu kiến trúc đô thị do người Pháp tạo lập trên hành trình một trăm năm từ giữa thế kỷ XIX đã để lại cho thành phố này diện mạo của một “hòn ngọc Viễn Đông” một thời vang bóng… Ở dấu ấn “Sài Gòn phương Tây” này, diễn giả cho thấy nghệ thuật phương Tây đã để lại nhiều công trình kiến trúc Công giáo không chỉ có giá trị như những điểm nhấn kiến trúc, mà qua thời gian đã trở thành một phần ký ức đô thị Sài Gòn. Có thể kể đến như nhà thờ Đức Bà, Tòa Tổng Giám mục, trường Lasan Taberd, quần thể Chủng viện thánh Giuse - Nữ tu viện Cát Minh - Tu viện dòng thánh Phaolô, nhà thờ Huyện Sỹ; nhà thờ Chợ Quán, nhà thờ Cha Tam, nhà thờ Ngã Sáu... Các di sản kiến trúc Công giáo Sài Gòn chứa đựng các giá trị đa dạng về nhiều mặt, từ nghệ thuật đến kỹ thuật, từ vật thể đến phi vật thể, ngoại thất đến nội thất… Và việc bảo tồn di sản kiến trúc này cũng được TS.KTS Phạm Phú Cường đề cập. Ông đưa ra các nguyên tắc cơ bản của khoa học bảo tồn. Trong đó có những nguyên tắc mang tính chất kinh điển đã được đúc kết và phát triển trong nhiều văn kiện quốc tế. Việc định hướng cấp độ xử trí với công trình di sản kiến trúc Công giáo tại Sài Gòn được TS Cường nói đến qua 4 cấp độ: Bảo quản - Trùng tu - Khôi phục - Thích nghi. Ông nêu lên các nguyên tắc cần tuân thủ: “Ưu tiên Bảo quản hơn Trùng tu; ưu tiên Trùng tu hơn Khôi phục” để bảo vệ tối đa tính nguyên vẹn lẫn tính xác thực lịch sử của di sản. Đúc kết, diễn giả nhìn nhận, chính vì các di sản kiến trúc Công giáo chứa đựng nhiều giá trị nên đã đóng góp và làm dày thêm bản sắc kiến trúc đô thị của thành phố. Ông cho rằng việc bảo tồn di sản kiến trúc Công giáo không chỉ dành riêng cho người Công giáo, mà còn là để truyền trao ký ức lịch sử văn hóa cho cả cộng đồng cư dân đô thị Sài Gòn - TPHCM trong hành trình phát triển tiếp nối của nó.
 |
|
Đức cha Matthêu Nguyễn Văn Khôi trò chuyện cùng khách tham quan tại phòng trưng bày các tác phẩm mỹ thuật Công giáo - ảnh: Liên Giang
|
Tại hội thảo, linh mục Giuse Phạm Hưng Thịnh cũng dành ít phút để giới thiệu tổng quát về nhà thờ Đa Minh - Ba Chuông, ngôi thánh đường được xây dựng trên nền tảng kiến trúc, mỹ thuật Việt Nam và hiện đại, được coi như một nỗ lực dấn thân trên con đường hội nhập văn hóa. Cha cũng chia sẻ một số kinh nghiệm về bảo tồn và trùng tu, trong đó nhấn mạnh việc tôn trọng giá trị nguyên bản. Nhân dịp nhìn lại sau 15 năm xây dựng, giáo xứ đã thành lập một “hội đồng bảo trì và trùng tu” để khảo sát, đánh giá lại tất cả các hạng mục về kiến trúc và mỹ thuật; đề ra những phương án thích hợp và khả thi. Đích điểm của việc bảo trì, trùng tu là phải trả lại giá trị nguyên gốc tối đa…
*
Đến với hội thảo, Đức cha Chủ tịch Ủy ban Nghệ thuật Thánh đã vui mừng trước sự quan tâm của nhiều thành phần dành cho chuyên đề này. Ngài cho rằng sự quy tụ sinh hoạt nơi đây cũng nói lên tinh thần hiệp hành mà Giáo hội đang cổ vũ. Thấy được tầm quan trọng của việc bảo tồn, trùng tu các tác phẩm mỹ thuật và di sản kiến trúc Công giáo, Đức cha Matthêu Nguyễn Văn Khôi khích lệ: “Đây là lĩnh vực thuộc nghệ thuật thánh, một mảng mà chúng ta là con cháu phải có bổn phận gìn giữ và phát triển…”.
Sau các bài thuyết trình, tham dự viên cũng đặt ra một số câu hỏi trao đổi với những diễn giả. Trước khi ra về, mọi người đã cùng tham quan phòng trưng bày “Giới thiệu nghệ thuật Công giáo Việt Nam” với 20 tác phẩm điêu khắc, hội họa và kiến trúc của 15 tác giả (phần lớn là những tác giả trẻ tốt nghiệp từ đại học Mỹ thuật và đại học Kiến trúc tại TPHCM). Cuộc trưng bày kéo dài đến hết ngày 30.10.2022.
LIÊN GIANG
Bình luận