Sau năm 1975, Việt Nam bước vào một giai đoạn mới với những biến đổi sâu sắc về chính trị, kinh tế và xã hội. Trong bối cảnh đó, Công giáo miền Nam đã đứng trước những thách thức và cơ hội để hòa nhập vào tiến trình tái thiết đất nước, cũng như củng cố mối quan hệ với dân tộc. Hòa giải và hòa hợp đã trở thành một tinh thần trong Giáo hội Công giáo, thể hiện qua những nỗ lực của các giám mục, linh mục, tu sĩ và cộng đồng tín hữu. Đặc biệt, Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình, với tư duy cởi mở và tinh thần đối thoại, đã đóng vai trò trung tâm trong việc dẫn dắt Công giáo miền Nam thích nghi và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với chính quyền mới.
Khi Hiệp định Paris được ký kết vào năm 1973, cũng là lúc Giáo hội Công giáo toàn cầu khởi động chủ đề Năm Thánh “Canh tân và Hòa giải”. Tận dụng cơ hội này, để giáo dục đức tin cho các tín hữu trong giáo phận và cả miền Nam, với tư cách là Tổng Giám mục Sài Gòn và Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam miền Nam lúc bấy giờ, Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình là người khởi xướng thành lập nhóm “Canh tân và Hòa giải” do linh mục Nguyễn Huy Lịch đứng đầu. Ông là linh mục dòng Đa Minh, đại diện Giám tỉnh Tỉnh dòng Đa Minh Lyon (Pháp), từng là một trong những trụ cột của nhóm Sống Đạo và là Chủ bút của tạp chí Nhà Chúa (thành lập 1968), một tờ báo thần học và tu đức có uy tín. Nhóm Canh tân và Hòa giải gồm các thành viên quen thuộc là những gương mặt trí thức Công giáo miền Nam khi đó, với các vị như linh mục Vương Đình Bích, Mai Xuân Hậu, Chân Tín, các nữ tu Mai Thành, nữ tu Quỳnh Giao, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu…
Bên cạnh nhóm Canh tân Hòa giải, sau năm 1975, các tu sĩ của nhiều dòng tu ở Sài Gòn cũng đã thành lập một nhóm mang tên “Liên tu sĩ Thành phố”. Nhóm này quy tụ nhiều linh mục và tu sĩ có tên tuổi, trong đó có các linh mục Nguyễn Hồng Giáo, Nguyễn Công Đoan, nữ tu Mai Thành, nữ tu Quỳnh Giao, và sau này thêm linh mục Vũ Khởi Phụng và Mai Văn Hùng. Các thành viên này cùng làm việc với linh mục Nguyễn Huy Lịch. Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình thường xuyên tham gia sinh hoạt với nhóm này.
Hai nhóm “Canh tân và Hòa giải” và “Liên tu sĩ Thành phố” hoạt động độc lập nhưng tương hỗ. Nhóm “Canh tân và Hòa giải” giống như một câu lạc bộ, sinh hoạt vào một buổi tối trong tuần để trao đổi tin tức và bàn luận về các vấn đề thời sự trong Giáo hội và xã hội. Nhóm “Liên tu sĩ Thành phố” quy tụ rộng rãi các tu sĩ trong thành phố và thường có sự tham gia của Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình. Linh mục Nguyễn Huy Lịch đóng vai trò chủ chốt, chia sẻ các tin tức quan trọng cho Giáo hội và xã hội trong và ngoài nước. Nhóm này không chỉ bàn luận về lý thuyết mà còn trao đổi kinh nghiệm cụ thể về việc sống chung và hợp tác với chế độ mới.
Trong thời gian này, với sự nghiên cứu, suy tư và trải nghiệm, hai nhóm, nhất là nhóm “Liên tu sĩ Thành phố” thường có những thao thức về thần học đối thoại. Từ sau 1975, họ đã có những cuộc trao đổi thảo luận về những chủ đề thần học bối cảnh và in những nội san thần học để phổ biến trong giới, để cùng thống nhất nhận thức, ý tưởng. Những suy tư và nghiên cứu của nhóm “Canh tân Hòa giải” cùng kinh nghiệm thực tiễn của nhóm “Liên tu sĩ Thành phố” đã giúp nhiều người Công giáo miền Nam củng cố niềm tin vào con đường Hòa giải và Hòa bình mà Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình đã nhanh nhạy nắm bắt khởi xướng. Có thể nhờ nghiên cứu, trải nghiệm suy tư của những nhóm này đã hỗ trợ thêm các ý tưởng để các vị giám mục khởi thảo Thư Chung 1980 về sau, bởi nhóm Liên Tu sĩ thường xuyên có các giám mục như Nguyễn Sơn Lâm, Bùi Tuần, Phạm Văn Nẫm, tuy không thường xuyên tham dự, nhưng cũng tích cực ủng hộ. Đặc biệt Giám mục Nguyễn Sơn Lâm thường hay lui tới gặp gỡ, và sau này, ngài là người đã góp phần quan trọng vào việc hình thành Thư Chung 1980, với đường hướng Sống Phúc âm giữa lòng dân tộc.
Có thể thấy, tiến trình hòa giải của Công giáo miền Nam với dân tộc sau năm 1975 không chỉ là một hành trình đầy thử thách, mà còn là một minh chứng sống động về sức mạnh của đối thoại, tinh thần phục vụ và ý chí hòa hợp. Những nỗ lực của Tổng Giám mục Nguyễn Văn Bình, cùng các nhóm “Canh tân Hòa giải” và “Liên tu sĩ Thành phố”, đã tạo nên cơ sở tin cậy cho mối quan hệ giữa Giáo hội và chính quyền. Qua những suy tư thần học, giáo dục đức tin và dấn thân xã hội, Giáo hội Công giáo miền Nam không chỉ khẳng định vai trò đồng hành cùng dân tộc, mà còn đóng góp vào việc xây dựng một Việt Nam hòa bình và phát triển.
Đây là bài học quý giá về sự thích nghi và đổi mới, góp phần củng cố vị thế của Giáo hội trong lòng dân tộc.
TS NGÔ QUỐC ĐÔNG - Viện Nghiên cứu Tôn giáo
Bình luận