Trong miền ký ức của mỗi người, ít nhiều đều có những thước phim với đầy đủ màu sắc về một hoạt cảnh Giáng Sinh mà mình đã từng trải qua. Có thể nói, đó là một trong những hoạt động mang tính truyền thống của các xứ đạo trong mùa Noel, đúng hơn là vào đêm vọng Giáng Sinh.
Dù diễn nguyện ở các xứ đạo có những nội dung khác nhau, nhưng thường quy về một mục đích là loan báo biến cố Chúa giáng trần, và phải vừa mang hình thái kịch, nhưng cũng đảm bảo tính cầu nguyện. Để tránh sự nhàm chán, việc lên kịch bản là khâu rất quan trọng. “Chất liệu” gì sẽ được sử dụng, biến hóa để làm nên hoạt cảnh Giáng Sinh thu hút, đồng thời chuyển tải được ý nghĩa Giáng Sinh và đem đến bài học đức tin cho cộng đoàn, nhất là với các em thiếu nhi, luôn là những câu hỏi đau đáu của những chủ chăn hoặc người được giao trách vụ.
Có dịp quan sát, tìm hiểu rất nhiều nơi, không khó để nhận thấy, hầu hết sẽ bắt đầu bằng Cựu Ước, trong đó, sách Sáng Thế là không thể thiếu. Các trích đoạn của sách Sáng Thế thường nói về việc Thiên Chúa tạo dựng vũ trụ, muôn loài, loài người trong vòng bảy ngày; trao cho Adam - Eva làm chủ vườn địa đàng, căn dặn họ không được ăn trái cấm; trước sự cám dỗ của tội lỗi (con rắn), ông bà đã không nghe lời và bị trục xuất họ khỏi vườn địa đàng, cho họ gặp khó khăn trong việc sinh nở và dưỡng dục con cái, và mọi đổ vỡ cũng đều bắt nguồn từ đó…
Đa số các kịch bản vẫn được giữ đúng nguyên tác ở phần đầu, chỉ thêm một số chi tiết trong lời thoại để phần “diễn” thêm sinh động, hấp dẫn hơn. Mặc dù vậy, cũng có nhiều nơi có biến tấu đôi chút. Chị Vũ Hoài Phương (giáo xứ Bình Thuận, hạt Tân Sơn Nhì) kể: “Tôi và nhóm mình chủ yếu tập trung xây dựng kịch bản dựa vào chủ đề của mỗi năm của Giáo hội, thêm vào đó là tìm kiếm và chọn lọc ra các sự kiện, nhân vật phù hợp, khéo léo lồng ghép để cho thấy tất cả đều nằm trong chương trình của Thiên Chúa, theo đức tin Công giáo. Kịch bản cũng chủ động lược bỏ phần “tạo dựng”, thay vào đó là tập trung hơn vào hình ảnh của Thiên Chúa trong Cựu Ước nhằm làm rõ hơn về việc Ngài thực hiện lời hứa cứu độ như thế nào”.
Cũng có giáo xứ sau phần Sáng Thế là các phân cảnh kể một trong các câu chuyện ở Cựu Ước như Nôê và trận đại hồng thủy (giáo xứ Bình Chiểu, hạt Thủ Đức), Abraham hiến tế con trai Isaac (giáo xứ Tân Định, hạt Tân Định)… Mỗi năm sẽ chọn những câu chuyện khác nhau nhằm tránh trùng lặp, cũng như phù hợp với chủ đề, mục đích và nội dung hướng đến trong năm đó. Chẳng hạn, giáo xứ Long Thạnh Mỹ (hạt Thủ Thiêm) năm nay sẽ dùng câu chuyện Môsê và 10 tai ương. Giải thích lý do, chị Đặng Thị Phương Uyên, người viết kịch bản cho biết: “Vì câu chuyện mang tính biểu tượng mạnh mẽ về sự giải phóng, sự can thiệp của Thiên Chúa vào lịch sử loài người và lòng thương xót dành cho dân Ngài. Đó không chỉ là câu chuyện về sự trừng phạt mà còn nói lên thông điệp về sự hy vọng và đức công chính. Phù hợp với những suy niệm trong Năm Thánh 2025 sắp tới”.
Hay như câu chuyện Đức Chúa thiêu hủy thành Sôđôma đã được chị Nguyễn Trần Anh Thư gởi gắm vào kịch bản diễn nguyện của giáo xứ Láng Cát (giáo phận Bà Rịa) trong diễn nguyện Giáng Sinh 2024 này. Theo chị Thư, Sôđôma xưa là một địa điểm ăn chơi trác táng, nơi quy tụ hết mọi thứ tội lỗi mà con người có thể mắc phải; có rất nhiều lối sống sai lầm lại trở nên phổ biến, thậm chí đảo lộn quan niệm về nhân phẩm con người…, vì vậy, ý đồ của giáo xứ là muốn lấy chuyện xưa để nhắc nhở các bạn trẻ Công giáo hôm nay phải sống xứng hợp, không xa rời giới răn của Thiên Chúa. “Chúng tôi dựng phân cảnh này sau phân cảnh sa ngã khởi đầu của nguyên tổ, là muốn khẳng định tội lỗi đã kéo con người đến vô vàn những sai lầm, mà nguy hiểm nhất là chìm đắm trong tội lỗi và không còn gắn bó mật thiết với Thiên Chúa, nên phải nhận hậu quả”, chị cắt nghĩa.
Ở phần Tân Ước, những thông điệp được truyền tải có vẻ nhẹ nhàng, mềm mại hơn, từ khi sứ thần Gabriel truyền tin cho Đức Mẹ chịu thai đến khi Chúa Giêsu sinh ra đời. Có ý kiến cho rằng dường như phần này ít được đầu tư hơn, vì trong suy nghĩ của người viết kịch bản thì “nó đã là như vậy và khó có thể thay đổi được”. Tuy nhiên, theo tìm hiểu của chúng tôi, vẫn có nhiều xứ đã thêm vào các chi tiết đời thường vào mẩu đối thoại của thánh Giuse với chủ trọ, vào câu chuyện các đạo sĩ đến tìm gặp vua Hêrôđê hỏi về vị Vua Giáng Thế..., để không khiến hoạt cảnh bị nhàm chán, tạo hấp dẫn và thu hút. Thậm chí, để tăng thêm ý nghĩa, kịch bản diễn nguyện còn lồng vào nhiều vấn đề xã hội, giúp cộng đoàn nhận ra được những giá trị phù hợp. Chẳng hạn tại giáo xứ Tân Độ (TGP Hà Nội), phần hoạt cảnh sắp tới được thêm vào “chất liệu” thời sự là bão Yagi, sạt lở ở Lào Cai, các tình huống thực tế xảy ra trong năm nay, gợi lên những suy nghĩ về thân phận con người trước thiên nhiên, với tạo vật; trách nhiệm chia sẻ với tha nhân; việc đối diện với những thử thách, bao gồm cả thử thách đức tin, bằng tinh thần Kitô giáo... Làm thêm những nội dung này dù khá thực tế và sống động, nhưng cũng có những khó khăn đặc thù, như anh Nguyễn Thành Nhân (giáo xứ Tân Phú, hạt Tân Sơn Nhì) tiết lộ: “Khi viết kịch bản có đưa những đoạn gắn vào đời sống thực tại, tôi hay lo lắng vì sợ sẽ làm giảm tính nghiêm trang của hoạt cảnh Giáng Sinh, cũng như sơ suất thì có thể vô tình “đời hóa” Kinh Thánh. Vì vậy, tôi thường chú ý và cân nhắc, chọn lọc các tình huống, đoạn thoại, các sự kiện thời sự để tránh tác dụng ngược; trước khi diễn luôn xin ý kiến của các cha, của những người am hiểu và có kinh nghiệm”. Cũng theo anh Nhân, khi xây dựng phần lời thoại, hình ảnh cũng cố gắng sao cho hết sức gần gũi để dễ cảm nhận và ghi nhớ; còn nếu giữ đúng nguyên văn như trong Kinh Thánh sẽ khiến nhiều người khó hiểu.
Có một điều đặc biệt là các giáo xứ ở trung tâm thành phố thường có phần diễn nguyện ngắn, có người nói là do người tham dự phần đông là giáo dân, đã thấm nhuần Kinh Thánh từ nhỏ. Ngược lại, ở những vùng quê hay tại các họ đạo vùng ven đô, nơi có nhiều người nhập cư, chương trình diễn nguyện luôn có thêm bà con ngoài Công giáo tới “xem”, nên được thực hiện khá chi tiết, và tất nhiên là khá dài. Theo giải thích của một số linh mục và người viết kịch bản, là muốn nhân đó giới thiệu đôi nét về lịch sử đạo mình, từ khởi sự đến hiện tại.
*
Việc tái hiện lại khung cảnh hang đá Bêlem, Chúa Hài Đồng, thiên thần, mục đồng hay ba vua trong những đêm vọng Giáng Sinh, như nói ở đầu bài, là nhằm giáo dục đức tin, giúp hiểu sâu hơn về mầu nhiệm nhập thể, cứu chuộc nhân loại. Dù sử dụng “chất liệu” gì, dùng cảnh trí đơn giản hay hoành tráng để làm nên nội dung hoạt cảnh, thì mục đích chung vẫn là truyền tải tin vui đến tất cả mọi người: Con Thiên Chúa đã xuống thế làm người. Do đó mà, diễn nguyện dù dài hay ngắn, dù chọn trích đoạn nào, nhân sự ra sao…, vẫn cứ toát lên những vẻ đẹp huyền ảo, góp phần làm nên một Giáng Sinh an bình, thánh đức và nhiều niềm vui.
Phúc Hậu
Bình luận