Đức Giáo Hoàng Lêô XIV, tiếp bước và kết nối

Ngày 8.5.2025, chỉ trong vòng 24 giờ, qua 4 vòng bỏ phiếu, 133 hồng y cử tri đến từ mọi miền của thế giới đã chọn ra được đấng kế vị của thánh Phêrô. Giáo hội hoàn vũ lần đầu tiên có giáo hoàng người Mỹ - Peru, Ðức Hồng y Robert Francis Prevost chọn Tông hiệu Lêô XIV.

“Bình an ở cùng tất cả anh chị em”, lời đầu tiên của Đức Lêô XIV với cộng đoàn Dân Chúa, lập tức đã tạo nên sự gần gũi và phác họa được phần nào hành trình mà ngài sẽ chọn cho triều đại của mình. Lời chào đầu tiên của Đức Kitô Phục Sinh đã quá thân thuộc với mọi tín hữu, hành trình hòa bình mà Đức Phanxicô là một “khách hành hương của hy vọng” sẽ được tiếp bước. Nhắc lại lời thánh Augustinô, “với anh em, tôi là Kitô hữu; vì anh em, tôi là giám mục”, vị tân Giám mục thành Rome mời gọi Giáo hội cùng nhau tìm ra phương cách để trở thành “Giáo hội truyền giáo, Giáo hội xây cầu, đối thoại, luôn mở cửa và đón nhận”. Đức Phanxicô đã mở rộng cửa của một “Giáo hội nghèo khó vì người nghèo”, Đức Lêô XIV từ cánh cửa đã rộng mở xây dựng những nhịp cầu nối kết.

Tròn 70 tuổi vào giữa tháng 9 này, bản thân Đức Thánh Cha đã là một nhịp cầu nối kết và hội tụ, mà trước hết là nối kết Nam - Bắc Mỹ với song tịch Peru - Mỹ. Gia đình của ngài là sự kết hợp đa văn hóa. Cha của Đức Lêô XIV là ông Louis Marius Prevost, người Mỹ gốc Pháp, Ý; còn mẹ là bà Mildred Agnes Martinez, người Mỹ xuất thân từ gia đình có gốc Cộng hòa Dominica, Pháp, Tây Ban Nha và châu Phi. Di sản đa dạng này góp phần hun đúc cho tầm nhìn toàn cầu của Đức Thánh Cha, cũng như khả năng kết nối những nền văn hóa khác nhau. Hơn 20 năm truyền giáo và mục vụ ở Peru, đất nước có diện tích gấp 4 lần Việt Nam nhưng dân số chỉ bằng 1/3, quen thuộc với việc vượt núi băng rừng khi cùng lúc quốc gia này có cả rừng Amazon lẫn dãy Andes hùng vĩ; thêm kinh nghiệm của hai nhiệm kỳ làm Bề trên Tổng quyền Dòng Augustinô (2001-2013) và hơn hai năm làm Tổng trưởng Bộ Giám mục, ngài thật sự là cầu nối hoàn hảo giữa giáo triều với Giáo hội tại địa phương.

Từ Lêô tới Lêô

Trong cuộc gặp gỡ với hồng y đoàn ngày 10.5, Đức Thánh Cha mời gọi các vị tiếp tục toàn tâm gắn bó với con đường mà Giáo hội hoàn vũ đã thực hiện từ nhiều thập niên kể từ sau Công đồng Vatican II, mà Đức Phanxicô đã nhắc lại trong tông huấn Evangelii gaudium - Niềm vui của Tin Mừng. Cũng trên tinh thần này, ngài đã chọn tông hiệu Lêô XIV, khi đặc biệt nhớ về Đức Lêô XIII (1810-1903) cùng với thông điệp Rerum novarum - Tân Sự, được xem là nền tảng cho học thuyết xã hội của Giáo hội Công giáo, trong bối cảnh thế giới khi ấy trải qua cuộc đại cách mạng công nghiệp đầu tiên. Và ngày nay Giáo hội với di sản của học thuyết xã hội, có thể “mang đến lời giải đáp cho một cuộc cách mạng công nghiệp khác, với sự phát triển của trí năng nhân tạo (AI) - nguồn cơn của những thách thức về bảo vệ phẩm giá con người, công lý và lao động”.

Đức Lêô XIII qua Rerum novarum - Tân Sự đã hướng Giáo hội lắng nghe hàng triệu công nhân đang là những nạn nhân bị “máy móc hóa” trong một hệ thống công nghiệp phát triển với tốc độ chóng mặt. Ngài nhấn mạnh quyền được hưởng lương thỏa đáng và có được thời gian nghỉ ngơi, thay vì phải làm việc đến kiệt sức. Nếu như Đức Lêô XIII là vị giáo hoàng của thời kỳ cách mạng công nghiệp, thì Đức Lêô XIV là vị chủ chăn vào thời đại cách mạng kỹ thuật số. Và vị giáo hoàng đến từ Dòng Augustinô mang theo một hành trang học thuật vô cùng thích hợp để có thể thấu hiểu được khoa học, công nghệ, cả về những lợi ích lẫn thách thức. Ngài có nền tảng và cách tư duy của một nhà toán học, có thể xem là gốc rễ của mọi môn khoa học. Đây là lợi thế quan trọng để có thể nắm bắt được bản chất của những tiến bộ trong lãnh vực kỹ thuật công nghệ, mà trí năng nhân tạo đang là một trọng tâm. Bên cạnh đó, ngài là người Mỹ, cường quốc số 1 về công nghệ nên chắc chắn dễ dàng cập nhật những xu hướng mới nhất của “thời đại kỹ thuật số”. Đức Lêô XIV đồng thời cũng là một luật gia, ngài có bằng cử nhân và tiến sĩ giáo luật từ Đại học Giáo hoàng Thánh Tôma Aquino (Angelicum) nên sẽ có những cơ sở để phân định lằn ranh giữa lợi ích với thách thức mà công nghệ đang mang lại.

Từ Peru…

Một “từ khóa” quan trọng khác trong những lời đầu tiên của vị tân giáo hoàng với cộng đoàn Dân Chúa là “Giáo hội hiệp hành”. Không chỉ tham gia một cách nhiệt thành các đại hội đồng của Thượng Hội đồng Giám mục về hiệp hành, mà trên thực tế, Đức Lêô XIV đã sống tinh thần này từ rất lâu, khi ngài thực hiện các sứ vụ tại Peru. Ông César Piscoya, giáo dân, cộng sự và là người bạn thân thiết từ 30 năm qua của Đức Thánh Cha, nhấn mạnh yếu tố “cùng chia sẻ trách nhiệm” khi ngài là thừa sai, linh mục và giám mục ở quốc gia Nam Mỹ này. Quen biết nhau từ năm 1996 khi ông góp sức vào nhiều sứ vụ của Dòng Augustinô, năm 2017, lúc người tín hữu quay trở về Chiclayo, cha Roberto (giáo dân Peru gọi ngài theo tên tiếng Tây Ban Nha, thay vì “Robert”) đã trở thành vị chủ chăn của giáo phận. “Ngài lập tức mời tôi cùng làm việc cho giáo phận và tôi đã nhận lời. Đức Roberto nhấn mạnh hai điều, ‘César, chúng ta phải làm việc một cách nhất quán’ và ‘César, chúng ta cần các tín hữu, cộng đoàn và giáo phận hiểu rằng làm việc trên tinh thần đồng trách nhiệm là điều rất quan trọng’. Ngài định hướng rất rõ ràng, dựa trên Công đồng Vatican II, chúng tôi sẽ tiến hành tiến trình canh tân và tái cấu trúc giáo phận Chiclayo”, người giáo dân kể lại. Kế hoạch này sau đó mang tên là “canh tân và Phúc Âm hóa giáo phận”.

Thời gian đầu, quan điểm “cùng chia sẻ trách nhiệm” gặp nhiều khó khăn, vì có khá ít giáo dân tham gia vào các công việc của giáo xứ. Những người đã tham gia thì theo ông César, cũng chỉ chủ yếu thỉnh thoảng dự các cuộc họp của Hội đồng Mục vụ giáo xứ một cách thụ động. Đức cha Prevost đã yêu cầu mỗi giáo xứ thành lập một nhóm “giáo dân mục vụ” với ít nhất 8 thành viên, và sẽ là những nhân sự chủ lực để tổ chức mọi hoạt động của xứ nhà. Với khoảng 50 giáo xứ, ngay lập tức, giáo phận Chiclayo đã có 400 giáo dân tham gia một cách năng động, mang lại luồng gió mới cho các xứ đạo. Đây chỉ là một ví dụ, ông César nhấn mạnh rằng “Đức Roberto” luôn mang đến tình liên đới và tinh thần sẻ chia ở mọi nẻo đường mà ngài đã đi qua tại Peru.

Một điểm đáng lưu ý khác là Đức cha Prevost cũng đề cao vị trí của nữ giới và giao cho họ nhiều trọng trách trong giáo phận. Trước đó, ở Chiclayo, tuy phụ nữ đã tham gia vào nhiều việc như dạy giáo lý hay đào tạo nhưng họ hầu như không có quyền quyết định và ngài đã thay đổi điều này. Khi là chủ chăn giáo phận Chiclayo, ngài đã bổ nhiệm bà Janinna Sesa Córdova làm Giám đốc Caritas giáo phận; bổ nhiệm bà Patricia Julia Campos Olazábal làm Hiệu trưởng Đại học Công giáo Santo Toribio de Mogrovejo... Ông César nói thêm về bằng hữu thâm giao của mình: “Ngài là một người giản dị, gần gũi, mở lòng với mọi người và rất chân thành. Nếu cần phải khóc, ngài sẽ khóc; khi mọi người vui, ngài sẽ cùng cười; ngài cũng sẵn lòng san sẻ với bạn những lúc đang thất vọng. Đó cũng là lý do Đức Lêô XIV không che giấu sự xúc động khi ngài lần đầu ra mắt cộng đoàn Dân Chúa ở ban công Đền thờ Thánh Phêrô. Ngài biết cách lắng nghe và ngài để ý đến cảm nhận của người khác. Khi làm việc, ngài là một người thận trọng, nhưng quyết đoán, khi đã làm gì thì sẽ làm cho tới cùng. Đức Roberto cũng rất kỷ luật trong chuyện học hành, và khi cầu nguyện, nhưng ngài biết cách thu xếp thời gian để hiện diện với mọi người”.

Trong thời gian Đức Lêô XIV là Giám mục Chiclayo, Peru cũng trải qua một giai đoạn nhiều biến động nghiêm trọng về chính trị, và với khả năng đối thoại tài tình, ngài đã giữ được sự ổn định cho giáo phận, cho Giáo hội tại Peru, cũng là góp phần tái lập ổn định cho xã hội. Các tín hữu ở quốc gia Nam Mỹ này đều nhớ câu nói nổi tiếng của “Đức Roberto”: “Không có hòa bình nào không đồng hành với công lý, không có hòa bình nào thiếu đi đối thoại”.

… Đến Bộ Giám mục

Rời Peru về Vatican làm Tổng trưởng Bộ Giám mục năm 2023, “Đức Roberto” được Đức Giáo Hoàng Phanxicô vinh thăng hồng y. Là tu sĩ vượt núi băng rừng đến với dân, là giám mục lội bùn chia sẻ với người dân vùng lũ lụt, hay là hồng y đứng đầu một trong những bộ trọng yếu của giáo triều thì ngài vẫn vậy. Vẫn lắng nghe, thấu hiểu và chia sẻ trách nhiệm. Sơ Yvonne Reungoat, dòng Don Bosco, là một trong 3 nữ tu được Đức Phanxicô bổ nhiệm làm thành viên Bộ Giám mục, nhắc lại: “Khi làm giám mục, ngài đã thực hành tinh thần truyền giáo mà Đức Phanxicô đã mời gọi: mục tử lấm mùi chiên; giữ được mối quan hệ tốt đẹp cả với các linh mục lẫn giáo dân. Ngài có khả năng phân định các vấn đề, đồng thời rất cởi mở, đặc biệt trong đối thoại liên tôn. Khi làm Tổng trưởng, Đức Hồng y Prevost luôn đào sâu vấn đề để làm sáng tỏ cho đến cùng những điều cần được sáng tỏ. Ngài giúp chúng tôi có điều kiện tốt nhất để phối hợp trong công việc, tin tưởng phân quyền: Ngài luôn tin vào các cộng sự và nhân viên của Bộ Giám mục. Qua Tông hiến Praedicate Evangelium - Hãy Loan báo Tin Mừng, Đức Phanxicô đã thực hiện nhiều cải cách, trong đó có việc tạo nên sự kết nối lớn hơn giữa các bộ trong giáo triều. Đức Lêô XIV rất thích hợp để tiếp tục những cải cách này”.

Năm 2023, Đức Hồng y Prevost từng nhận định trong một cuộc phỏng vấn khi được đề nghị “phác họa” chân dung giám mục mà Giáo hội cần trước một thế giới có nhiều đổi thay như hiện nay: “Trước hết, cần nhắc rằng nhiều giám mục chỉ tập trung vào yếu tố địa phương mà quên lãng tầm nhìn rộng lớn hơn rất nhiều của Giáo hội hoàn vũ. Kế đến, giám mục phải là người biết lắng nghe, biết tham vấn, đồng thời là người chín chắn cả về mặt tâm lý lẫn đời sống thiêng liêng”. Yếu tố quan trọng kế tiếp, theo vị Tổng trưởng Bộ Giám mục, giám mục phải là mục tử, gần gũi cộng đoàn, gần gũi mọi người, không loại trừ ai, như Đức Phanxicô đã nhấn mạnh: gần gũi Chúa, gần gũi anh em giám mục, gần gũi các linh mục, và gần gũi cộng đoàn Dân Chúa. “Đừng để bị cám dỗ mà sống cô lập, tách biệt trong các dinh thự vì có địa vị cao trong xã hội và trong Giáo hội”, Đức Hồng y Prevost nhắc nhở.

Từ những chặng đường đã đi qua, dù triều đại của Đức Lêô XIV chỉ mới khởi đầu, nhưng ngài đang tiếp bước một cách vững chắc trên con đường mà Đức Phanxicô và các vị giáo hoàng khác đã bồi đắp cho Dân Chúa, để từ đó xây nên những nhịp cầu của nối kết, của hòa bình cho thế giới và cùng với thế giới.

Lan Chi