“Giám mục là mục tử, chứ không phải nhà quản lý”

Ðức Thánh Cha Lêô XIV lúc mới nhậm chức Tổng trưởng Bộ Giám mục vào đầu năm 2023 đã chia sẻ quan điểm của bản thân về sứ vụ giám mục.

Là tu sĩ dòng Augustinô, sinh ra tại TP Chicago (bang Illinois, Mỹ), ngài từng là thừa sai trước khi trở thành Giám mục của Chiclayo (Peru). Tháng 1.2023, Ðức Giáo Hoàng Phanxicô đã bổ nhiệm Ðức cha Robert Francis Prevost (tên khai sinh của Ðức Lêô XIV) làm Tổng trưởng Bộ Giám mục. Ðể hiểu hơn về tầm nhìn của vị giáo hoàng người Mỹ - Peru, Công giáo và Dân tộc xin giới thiệu lại cuộc phỏng vấn Ðức cha Prevost do nhà báo Andrea Tornielli thực hiện không lâu sau khi ngài được Ðức Phanxicô giao trọng trách ở bộ trọng yếu của giáo triều, trong đó ngài khắc họa chân dung của vị giám mục mà Giáo hội cần đến trong thời đại hiện nay.

Từ vai trò một giám mục ở Mỹ Latinh trở thành người đứng đầu thánh bộ có nhiệm vụ giúp Đức Thánh Cha chọn ra giám mục, điều này có ý nghĩa như thế nào đối với Đức cha?

- Tôi vẫn xem bản thân mình là một nhà truyền giáo. Ơn gọi của tôi, như mọi Kitô hữu, là loan báo Tin Mừng dù ở bất kỳ nơi nào và trên vai trò gì. Tất nhiên, cuộc sống của tôi đã thay đổi rất nhiều: Giờ đây tôi có cơ hội phục vụ Đức Thánh Cha, phục vụ Giáo hội ở giáo triều. Sứ vụ này rất khác trước, nhưng cũng là cơ hội để trải qua một khía cạnh mới của đời sống mà lâu nay tôi luôn sẵn sàng nói “vâng” khi được mời gọi phục vụ. Với tinh thần đó, tôi chấm dứt sứ vụ ở Peru sau 8 năm rưỡi làm giám mục và gần 20 năm trên vai trò thừa sai, để bắt đầu cho công việc ở Rome.

 Ngài có thể mô tả chân dung của một giám mục mà Giáo hội cần đến trong thời hiện đại?

Cần nhắc rằng, nhiều vị chỉ tập trung vào yếu tố địa phương, thế nhưng một giám mục nên có tầm nhìn rộng hơn về Giáo hội và thực tế của thời đại, và trải nghiệm được tính hoàn vũ của Giáo hội. Kế đến, giám mục phải là người biết lắng nghe, biết tham vấn, đồng thời là người chín chắn cả về mặt tâm lý lẫn đời sống thiêng liêng.

Một điểm trọng yếu để khắc họa nên “chân dung” giám mục là mục tử, gần gũi với tất cả thành viên của cộng đoàn, bắt đầu từ các linh mục - những người mà với họ thì giám mục vừa là cha, vừa là anh em. Gần gũi với mọi người, không loại trừ ai. Đức Giáo Hoàng Phanxicô từng đề cập bốn chiều kích của sự gần gũi: gần gũi Chúa, gần gũi anh em giám mục, gần gũi các linh mục, và gần gũi cộng đoàn Dân Chúa. Đừng nhượng bộ trước sức cám dỗ của việc sống cô lập, tách biệt trong một cung điện; hài lòng với những đẳng cấp xã hội nhất định hoặc một địa vị cao trong Giáo hội. Và chúng ta không được giấu mình đằng sau ý nghĩ về thứ quyền lực mà ngày nay đã lỗi thời. Quyền lực mà chúng ta có chính là phục vụ, đồng hành với các linh mục, trở thành những mục tử và những người thầy.

Chúng ta thường chỉ bận lòng với việc giảng dạy những học thuyết, cách sống đức tin, nhưng lại đối mặt nguy cơ quên bẵng đi nhiệm vụ trước tiên phải là giảng dạy ý nghĩa của việc biết Chúa Giêsu, cũng như là chứng nhân cho sự gần gũi với Thiên Chúa. Điều trên hết cần làm là loan truyền vẻ đẹp của đức tin, vẻ đẹp và niềm vui được nhận biết Đức Giêsu. Để làm điều này, bản thân phải sống được như thế và chia sẻ trải nghiệm của mình.

Các giám mục giữ vai trò quan trọng ra sao trong việc xây dựng sự hiệp nhất xung quanh đấng kế vị thánh Phêrô, trong một thời đại mà sự phân cực ngày càng tăng, kể cả trong Giáo hội, thưa Đức cha?

- Ba “từ khóa” của Thượng Hội đồng Giám mục về hiệp hành, lần lượt là hiệp thông, tham gia và sứ vụ, đã mang lại một lời giải đáp. Giám mục được mời gọi sống với tinh thần hiệp thông, thúc đẩy sự hiệp nhất trong Giáo hội, hiệp nhất với Đức Giáo Hoàng. Điều đó cũng có nghĩa là “Công giáo”, bởi vì không có thánh Phêrô thì Hội Thánh đang ở đâu? Chúa Giêsu đã cầu nguyện điều này ở Tiệc Ly: “Lạy Cha, xin cho họ nên một”, và đó chính là sự hiệp nhất mà mỗi người mong muốn chứng kiến ở Giáo hội. Ngày nay, xã hội và văn hóa đã làm lệch chúng ta khỏi tầm nhìn của Chúa Giêsu, và điều này gây ra những sự tổn hại sâu sắc. Sự thiếu vắng hiệp nhất là vết thương mà Giáo hội phải chịu đựng, một vết thương vô cùng đau đớn. Sự chia rẽ và tranh cãi trong Giáo hội không giúp ích được gì. Chúng tôi, những giám mục, đặc biệt phải thúc đẩy nỗ lực hướng đến sự đoàn kết, hướng tới sự hiệp thông trong Giáo hội.

 Thưa Đức cha, quy trình bổ nhiệm các tân giám mục có thể cải thiện? Tông hiến “Praedicate Evangelium - Hãy loan báo Tin Mừng” nêu rõ “các thành viên của Dân Chúa” phải can dự. Liệu điều này đang diễn ra?

Các thành viên của Bộ Giám mục đã dành nhiều thời gian lắng nghe chia sẻ không chỉ đến từ một số giám mục hoặc linh mục, mà có nhiều thành phần khác của cộng đoàn Dân Chúa. Đó là điều vô cùng quan trọng, vì giám mục được mời gọi phục vụ cho một cộng đoàn cụ thể. Nếu một ứng viên giám mục lại không được ai biết đến trong cộng đoàn của mình, thật khó khăn - khó khăn chứ không phải là không thể - để vị này thực sự trở thành mục tử của một cộng đoàn, của một Giáo hội tại địa phương. Do vậy, điều quan trọng là quy trình trên cần cởi mở hơn để lắng nghe các thành viên khác nhau của Dân Chúa. Tất nhiên không có nghĩa là Giáo hội tại địa phương chọn ra mục tử, như thể một giám mục được bổ nhiệm từ kết quả của cuộc bỏ phiếu, của một quy trình gần như là “chính trị”. Cần phải mở rộng tầm nhìn rộng hơn hẳn, và các sứ thần của Tòa Thánh đóng vai trò rất lớn trong vấn đề này. Tôi tin rằng, từng chút một, chúng ta cần phải cởi mở hơn, lắng nghe nhiều hơn ý kiến của các tu sĩ, giáo dân.

Một trong những điều mới mẻ mà Đức Phanxicô thực hiện là bổ nhiệm 3 phụ nữ vào Bộ Giám mục. Đức cha có thể chia sẻ về sự đóng góp của họ?

Nhiều lần, chúng tôi nhận thấy quan điểm của họ mang đến góc nhìn phong phú hơn. Hai vị là nữ tu và người còn lại là giáo dân. Thường thì quan điểm của họ phù hợp một cách hoàn hảo với các thành viên khác của Bộ Giám mục; trong một số trường hợp, ý kiến của họ mang đến một luận điểm khác và trở thành sự đóng góp quan trọng cho tiến trình. Tôi cho rằng, việc bổ nhiệm 3 vị không chỉ cho thấy sự hiện diện của phụ nữ vào những vị trí quan trọng trong các bộ của giáo triều, mà còn giúp có thêm sự tham gia thực thụ, và rất ý nghĩa tại những cuộc họp của Bộ Giám mục khi bàn về hồ sơ của các ứng viên.

Trên hành trình của Giáo hội đến Thượng Hội đồng về hiệp hành, vai trò của các giám mục là gì?

Đây là cơ hội tuyệt vời để tiếp tục đổi mới Giáo hội theo lời mời gọi của Đức Thánh Cha Phanxicô. Vẫn có những giám mục công khai bày tỏ nỗi lo ngại, bởi họ không hình dung được Giáo hội “sẽ đi đến đâu”. Có lẽ họ vẫn chuộng sự an toàn của những giải pháp đã trải qua trong quá khứ. Tôi thật sự tin rằng Chúa Thánh Thần hiện diện rất rõ nét trong Giáo hội vào thời điểm này, và thúc đẩy hướng đến con đường đổi mới, và vì thế chúng ta được mời gọi hãy đảm nhận trách nhiệm lớn lao để sống theo cách thức mà tôi gọi là thái độ mới. Đó không chỉ là một quá trình, không chỉ là sự thay đổi một số điều đang thực hiện, hoặc tổ chức nhiều cuộc họp hơn trước khi đưa ra quyết định. Chúng ta cần nhiều hơn thế. Tuy nhiên, có lẽ hướng đi mới cũng gây ra một số khó khăn, bởi vì trước nhất phải có khả năng lắng nghe Chúa Thánh Thần, về điều Ngài muốn nơi Giáo hội.

Theo Đức cha, bằng cách nào chúng ta có thể đạt được mục tiêu đó?

Phải có khả năng lắng nghe nhau, để nhận ra rằng đó không phải là một câu hỏi thảo luận về nghị trình chính trị, hoặc đơn giản là nỗ lực quảng bá cho những vấn đề mà tôi hoặc những người khác quan tâm. Đôi khi có vẻ như chúng ta muốn tìm cách thu gọn mọi thứ đến ngưỡng chỉ cần bỏ phiếu để làm những gì đã được kết quả bỏ phiếu chọn. Thay vào đó, đây là quá trình sâu sắc hơn và vô cùng khác biệt: cần học được cách lắng nghe Chúa Thánh Thần và tinh thần tìm kiếm sự thật vốn tồn tại trong Giáo hội. Hãy chuyển đổi từ một trải nghiệm khi mà quyền lực lên tiếng và mọi thứ chấm dứt, sang một trải nghiệm của một Giáo hội trân trọng những ân sủng, và những thừa tác vụ của Giáo hội.

Tác vụ giám mục thực hiện sứ vụ quan trọng, nhưng phải đặt tất cả những điều này vào việc phụng sự Giáo hội trong tinh thần hiệp hành, có nghĩa là đi cùng nhau, tất cả đồng hành, và cùng tìm kiếm điều mà Thiên Chúa mong đợi ở chúng ta, trong thời đại này.

Vấn đề kinh tế ảnh hưởng đến mức nào với các giám mục?

Giám mục còn được đòi hỏi là một nhà quản lý tốt, hoặc ít nhất có năng lực tìm được nhà quản lý hỗ trợ mình. Đức Thánh Cha Phanxicô đã nói rõ rằng ngài muốn một Giáo hội nghèo khó và vì người nghèo. Có những trường hợp cấu trúc và cơ sở hạ tầng trong quá khứ không còn cần thiết, và việc gìn giữ, tu bổ những cơ sở này không đơn giản. Cùng lúc đó, thậm chí ngay ở những nơi tôi từng làm việc, Giáo hội quản lý các cơ sở giáo dục và y tế, cung cấp những dịch vụ cơ bản cho người dân địa phương, khi các cơ sở công lập không đáp ứng xuể. Cá nhân tôi không cho rằng Giáo hội nên bán tháo mọi thứ và chỉ rao giảng Tin Mừng trên đường phố. Đây là trách nhiệm vô cùng lớn lao và không có những câu trả lời phù hợp cho tất cả. Điều cần thiết hiện nay là thúc đẩy nỗ lực hỗ trợ, liên đới giữa các Giáo hội tại địa phương.

Đối mặt với nhu cầu duy trì các cơ sở với nguồn thu không còn như trước, giám mục cần phải hết sức thực tế. Các nữ tu Dòng Kín thường nói: “Hãy tin tưởng và phó thác mọi sự lên Chúa Quan Phòng, vì bạn sẽ nhận được câu trả lời phù hợp”. Một điều quan trọng nữa là không bao giờ quên chiều hướng tâm linh của ơn gọi mà chúng ta nhận được. Nếu không, sẽ đối mặt với nguy cơ trở thành một “nhà quản lý”; và suy nghĩ, hành xử như “nhà quản lý”. Điều này thỉnh thoảng vẫn xảy ra.

Ngài nhận định như thế nào về mối quan hệ giữa giám mục và mạng xã hội?

Mạng xã hội có thể trở thành công cụ quan trọng để gởi thông điệp của Tin Mừng đến hàng triệu người. Chúng ta phải chuẩn bị năng lực để sử dụng mạng xã hội hiệu quả. Tôi e rằng đôi khi, có những trường hợp lại thiếu đi sự chuẩn bị này. Cùng lúc đó, thế giới ngày nay luôn thay đổi, mang đến những tình huống mà chúng ta thật sự phải “uốn lưỡi 7 lần” trước khi nói hoặc viết trên mạng xã hội, nhằm trả lời hoặc đơn giản là nêu ra một câu hỏi dưới ánh nhìn của mọi người. Đôi khi những bài viết có thể dẫn đến nguy cơ tiếp tay cho sự chia rẽ và sự tranh cãi. Cần mang thái độ có trách nhiệm khi sử dụng mạng xã hội, vì cùng với cơ hội vẫn có nguy cơ. Và những nguy cơ này có thể gây thiệt hại cho sự hiệp thông của Giáo hội. Đó là nguyên nhân tại sao phải hết sức cẩn trọng khi sử dụng các công cụ đó.

GIANG VÔ YÊN