Những phần nên hát trong mọi thánh lễ (P1)

Dẫn nhập

Trong Hiến chế Phụng vụ Thánh (PV), Công đồng Vaticanô II đã nhấn mạnh và đề cao thánh ca như sau: “Hoạt động phụng vụ mang hình thức cao quý hơn khi các việc phụng tự được cử hành một cách long trọng, với tiếng hát do các thừa tác viên có chức thánh chủ sự và giáo dân tích cực tham dự.” (PV 113). Còn theo Huấn thị Thánh nhạc (Về Âm nhạc trong Phụng vụ):

Lễ nghi phụng vụ sẽ mang hình thức cao quý hơn, khi được cử hành kèm theo ca hát, mỗi khi thừa tác viên chu toàn đúng nhiệm vụ của mình, và khi có dân chúng tham dự. Thật vậy, dưới hình thức đó, lời cầu nguyện được diễn tả thâm thúy hơn; mầu nhiệm phụng vụ với những đặc điểm có tính cấp bậc và cộng đồng được biểu lộ rõ ràng hơn; lòng người hợp nhất với nhau hơn nhờ cùng hát chung một giọng hơn, nhờ được nhìn ngắm vẻ đẹp của sự vật thánh mà vươn tới những thực tại vô hình. (1)

Huấn thị còn này cho biết thêm: “Thật không có gì tưng bừng và vui vẻ hơn trong một buổi cử hành phụng vụ mà toàn thể cộng đoàn biểu lộ đức tin và lòng đạo đức của mình ra bằng lời ca tiếng hát” (2). Rõ ràng là Giáo hội khuyến khích và đề cao âm nhạc trong Thánh lễ. Tuy nhiên, không phải thích phần nào thì tùy tiện chọn lựa ca hát rồi bỏ qua những phần khác. Quy chế Tổng quát Sách Lễ Rôma (QCSL) số 40 chỉ dẫn rằng: “...khi chọn lựa những phần để hát thực sự thì hãy dành ưu tiên cho những phần quan trọng hơn, nhất là những phần do vị tư tế hoặc phó tế hay người giúp lễ hát, giáo dân thưa, hoặc những phần mà cả vị tư tế lẫn giáo dân cùng hát”.

Như chúng ta biết, ngoài phần đối đáp (3), còn có những phần cộng đoàn có thể tham gia ca hát trong một thánh lễ như sau: 1] Ca Nhập lễ; 2] Kinh Thương xót; 3] Kinh Vinh danh; 4] Đáp ca giữa hai Bài đọc (Thánh vịnh); 5] Tung hô Tin Mừng (Halleluia + câu xướng trước Tin Mừng); 6] Kinh Tin kính; 7] Bài ca Chuẩn bị Lễ vật; 8] Bài ‘Thánh Thánh Thánh’; 9] Tung hô tưởng niệm (Đây là... - Lạy Chúa chúng con...); 10] Amen long trọng (sau Vinh tụng ca kết thúc Kinh nguyện Thánh Thể); 11] Bài ‘Lạy Chiên Thiên Chúa’; 12] Kinh Lạy Cha; 13] Ca Hiệp lễ; 14] Bài ca sau rước lễ (Thánh vịnh hay thánh ca có chủ đề chúc tụng - tạ ơn) (4); 15] Kết lễ (Bài hát kết thúc).

Trong tất cả những phần đó, những nghiên cứu mới về lịch sử và thần học phụng vụ cho thấy, trước đây, những yếu tố trong thánh lễ tương đối ít quan trọng về thần học nghi thức đã được gán cho một sự nổi bật thái quá trong những phần hát của cộng đoàn, chẳng hạn như bài ca tiến lễ và bài ca kết lễ. Trái lại, những thành phần quan trọng hơn của cử hành phụng vụ Thánh lễ như: Tung hô Tin Mừng; Thánh, Thánh, Thánh (Sanctus); Tung hô tưởng niệm; Amen long trọng (great Amen); bài ca nhập lễ và bài ca hiệp lễ; Thánh vịnh đáp ca ... lại chỉ được đọc.

Trong thực tế tại Việt Nam, đã và đang xảy ra đúng như vậy. Bởi vì hầu hết các giáo xứ và cộng đoàn tu vẫn theo thói quen chỉ lo hát 4 bài cho mọi Thánh lễ: nhập lễ; tiến lễ; hiệp lễ; và kết lễ.

Bài ca nhập lễ và bài ca hiệp lễ có thể chấp nhận được vì có tầm quan trọng hơn nhiều so với bài ca tiến lễ và bài ca kết lễ. Bởi vậy, chúng có thể được thường xuyên hát hơn ngay cả trong những ngày thường nếu như cộng đoàn phụng vụ có đủ sức hát, bằng không mới đọc ca nhập lễ hay ca hiệp lễ như được ghi trong Sách lễ Rôma.

Còn đối với bài ca tiến lễ và bài ca kết lễ, chỉ nên hát trong những dịp trọng thể, trong các dịp lễ trọng, lễ Chúa nhật và thỉnh thoảng trong các lễ kính, không nên hát thường xuyên cho mọi ngày. Tại sao?

Phải nói ngay rằng bài ca tiến lễ hầu như không quan trọng và có bản chất thứ yếu vì thuộc về phần chuẩn bị lễ vật, tức chỉ khai mào cho việc thánh hóa và thánh hiến lễ phẩm sẽ diễn ra trong phần Kinh nguyện Thánh Thể. Do đó, tốt nhất, chỉ nên hát bài ca tiến lễ (chuẩn bị lễ vật) trong những dịp như vừa nói trên, nhất là khi có tổ chức đoàn rước tiến lễ. Còn những ngày khác thì nên áp dụng những hình thức sau đây: 1] Chủ tế đọc lớn tiếng “Lạy Chúa là Chúa Cả trời đất, Chúc tụng Chúa đã rộng ban cho chúng con bánh này là hoa màu ruộng đất và công lao của con người, chúng con dâng lên Chúa để trở nên bánh trường sinh cho chúng con” - Cộng đoàn đáp lại “Chúc tụng Thiên Chúa đến muôn đời”. Chủ tế đọc lớn tiếng “Lạy Chúa là Chúa Cả trời đất, chúc tụng Chúa đã rộng ban cho chúng con rượu này là sản phẩm từ cây nho và công lao của con người, chúng con dâng lên Chúa để trở nên của uống thiêng liêng cho chúng con” - Cộng đoàn đáp lại “Chúc tụng Thiên Chúa đến muôn đời”; 2] Chủ tế đọc thầm những lời trên trong nền nhạc dạo phong cầm; 3] Chủ tế đọc thầm những lời trên trong khi cộng đoàn thinh lặng.

Bài ca kết lễ còn kém quan trọng hơn cả bài ca tiến lễ vì bài ca này thực sự không phải là thành phần của chính thánh lễ. Thánh lễ đã thực sự kết thúc với những lời “Lễ xong, chúc anh chị em đi bình an” và cộng đoàn đáp lại “Tạ ơn Chúa” (5). Nghi thức Thánh lễ và Quy chế Tổng quát Sách Lễ Rôma đều không đề cập đến việc ca hát vào lúc kết lễ. Hát kết lễ là thói quen đạo đức và là thực hành còn lại từ thời thánh lễ được cử hành bằng tiếng La-tinh. Trong thánh lễ bấy giờ, chỉ vào lúc kết lễ, dân chúng mới được hát bằng tiếng mẹ đẻ của mình (6). Như vậy, cũng giống như trường hợp bài ca tiến lễ, tốt nhất, chỉ nên hát bài ca kết lễ trong những dịp trọng thể, lễ Chúa nhật và thỉnh thoảng trong các lễ kính, còn những ngày khác thì có thể hoặc là dạo đàn, hay thậm chí, trong vài trường hợp, cộng đoàn thinh lặng. Ủy ban Thánh nhạc Việt Nam đề nghị rõ ràng rằng “riêng trong mùa Chay thì không hát kết lễ mà nên thinh lặng ra về” (MVTN 188).

Để điều chỉnh thói quen chỉ lo hát 4 bài [nhập lễ; tiến lễ; hiệp lễ; và kết lễ] cho mọi Thánh lễ, dựa trên những nghiên cứu về lịch sử, thần học phụng vụ và thánh nhạc, đồng thời căn cứ vào những hướng dẫn của Quy chế Tổng quát Sách Lễ Rôma [2002], Ủy ban Thánh nhạc trực thuộc Hội đồng Giám mục Việt Nam mới đây đã biên soạn và phát hành tài liệu Hướng dẫn Mục vụ Thánh nhạc ( = MVTN) (7) trong đó mong muốn rằng phần ưu tiên chọn hát nhất chính là đối đáp và tung hô (MVTN 103):

Phần đối đáp bao gồm cả những lời đối đáp như “Lạy Chúa Trời, xin tới giúp con. Muôn lạy Chúa, xin mau phù trợ” trong Các Giờ kinh Phụng vụ hoặc “Chúa ở cùng anh chị em” trong Thánh lễ;

uPhần tung hô bao gồm: Tung hô Tin Mừng (Halleluia và câu tung hô đi kèm); Các lời tung hô nằm trong Kinh nguyện Thánh Thể như: Thánh, Thánh, Thánh; Tung hô tưởng niệm; Amen long trọng.

Tài liệu Hướng dẫn Mục vụ Thánh nhạc đã thực sự đáp ứng được mục tiêu chủ yếu của cuộc cải cách thánh nhạc hiện nay là nhằm làm cho các tín hữu ưu tiên hát những bản văn quan trọng của Thánh lễ hơn bất cứ một bài ca nào khác được thêm vào trong phụng vụ.

(Còn tiếp)

LM. GIUSE PHẠM ĐÌNH ÁI, SSS

________________________________________________________

1. Thánh bộ Lễ nghi, Instructio de Musica in Sacra Liturgia (Ngày 5 tháng 3 năm 1967), số 5.

2. Ibid., số 16.

3. Bao nhiêu có thể, những lời đối đáp mở đầu kinh Tiền tụng nên được hát (MVTN 167), chúng là một trong những lời đối đáp quan trọng nhất củatThánh lễ, nên xứng hợp để hát, nhất là vào ngày Chúa nhật và các lễ trọng khác (Xc. QCSL 40; MVTN 168).

4. Cộng đoàn có thể đứng khi hát Bài ca sau rước lễ nếu đặc tính của nhạc muốn mời gọi như thế (Xc. MVTN 185).

5. Kevin W. Irwin, Responses to 100 Questions on the Mass (New Jersey: Paulist Press, 1999), 139.

6. J. Leben, Để sống Phụng vụ (Edition du Cerf, 1986), 128.

7. Phát hành tháng 4 năm 2014 và được Đức TGM Phaolô Bùi Văn Đọc - Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam - cho thử nghiệm trong thời gian 3 năm từ ngày 28/04/2014.