Ðổi tên Văn khố Mật Vatican

Nhằm hóa giải những đồn đãi tiêu cực đến từ chữ “mật” trong cụm tên Văn khố Mật Vatican, Ðức Giáo Hoàng Phanxicô quyết định đổi tên nơi này thành Văn khố Tông tòa Vatican.

Trong tự sắc do Vatican công bố hôm 28.10, Ðức Thánh Cha đã đổi tên kho lưu trữ nổi tiếng của Tòa Thánh sau hơn 400 năm tồn tại. “Archivum Secretum Vaticanum”, tức Văn khố Mật Vatican, đã được Ðức Giáo Hoàng Phaolô V thành lập vào năm 1612. Trong bối cảnh thế kỷ 17, từ “mật” thường được sử dụng để mô tả một cái gì đó “thuộc riêng tư, riêng biệt, riêng rẽ”, giống như nghĩa ban đầu của cái tên này là “Kho lưu trữ cá nhân của Ðức Giáo Hoàng”. Thế nhưng, theo ngữ nghĩa ngày nay, “secretum” bị hiểu thành một thứ gì đó cấm kỵ, thậm chí còn mang hàm nghĩa tiêu cực, và tạo ra cảm giác thiếu minh bạch. Ðó là lý do Ðức Phanxicô muốn đổi tên để phá tan những sự nhập nhằng và mơ hồ lâu nay đối với văn khố.

Trên thực tế, ngài khẳng định kho tài liệu khổng lồ ở Vatican là “báu vật” thực sự của lịch sử. Dù văn khố là bộ sưu tập riêng của các triều đại giáo hoàng, nơi này vẫn luôn mở cửa chào đón các học giả nghiên cứu từ năm 1881. Ðức Thánh Cha giải thích, kể từ khi Archivum Secretum Vaticanum được thành lập, mỗi vị giáo hoàng đều rất cẩn trọng trong việc gìn giữ di sản tài liệu quý giá đối với Giáo hội nói riêng và cho văn hóa đại đồng nói chung. Khác với sự hiểu lầm lâu nay là văn khố là nơi “bất khả xâm phạm”, Tòa Thánh luôn muốn chia sẻ kho báu của mình với nhân loại. Việc đổi tên không có nghĩa là sẽ xảy ra thay đổi trong “nhân dạng, cấu trúc và sứ mệnh” của văn khố. “Giáo hội không e ngại lịch sử, mà thay vào đó yêu thích những gì diễn ra trong quá trình phát triển của nhân loại…”, Ðức Phanxicô khẳng định.

Thời điểm hình thành

Theo website chính thức của Văn khố, Ðức Giáo Hoàng Phaolô V đã triển khai dự án xây nơi lưu trữ gọi là “Novum Archivum” vào năm 1611. Tọa lạc bên trong Tòa Thánh, nơi này thu thập và cất giữ các tài liệu chuyển từ Thư viện Tông tòa, Phòng Tông tòa, Kho lưu trữ Castel Sant’Angelo và Archivum Vetus trong phòng Paoline kế bên sảnh ngày nay là Phòng Sistine của Các viện bảo tàng Vatican. Kho lưu trữ Castel Sant’Angelo tiếp tục bảo quản những tài liệu cổ nhất và quý giá nhất của Tòa Thánh bên trong các tủ gỗ đóng kín, và được sắp xếp theo địa lý, vùng miền.

Ngày ra mắt chính thức của Văn khố Mật Vatican là vào năm 1612, khi Ðức Giáo Hoàng Phaolô V bổ nhiệm người quản lý là ông Baldassarre Ansidei, trước đó trông nom Thư viện Tông tòa. Vài năm sau, kho tài liệu do đích thân Ðức Giáo Hoàng Phaolô V thu thập được bảo quản trong 3 phòng của tầng chính của tòa nhà ngày nay là Văn khố Mật Vatican, kế bên Nhà nguyện Sistine. Ðến năm 1630, Ðức Giáo Hoàng Urban VIII tách Văn khố Mật Vatican khỏi Thư viện Tông tòa. Năm 1660, Ðức Giáo Hoàng Alexander VII tiếp tục mở rộng tầng bên trên cho kho tài liệu mới.

Sự kiện Napoleon “cướp” văn khố

Văn khố Mật Vatican đã trải qua tình trạng xáo trộn dữ dội vào năm 1810, khi hoàng đế Pháp Napoleon Bonaparte tịch thu kho tài liệu và chuyển về Paris. Khoảng 3.239 thùng hoặc rương tài liệu từ Văn khố Mật Vatican và những nơi lưu trữ khác của giáo triều đã bị chở trên những xe ngựa lớn rời khỏi Rome. Trong quá trình vận chuyển, nhiều tài liệu quý đã bị thất lạc, một số bị chuyển sai địa điểm, chưa kể những tài liệu bị hủy để giảm chi phí xe thồ từ Rome đến Paris. Phải đến năm 1816, những tài liệu này mới bắt đầu quá trình hồi hương.

Năm 1881, Ðức Giáo Hoàng Lêo XIII mở cửa Văn khố Mật Vatican cho các học giả thuộc mọi tôn giáo và các nước khác nhau. 99 năm sau, thánh Gioan Phaolô II khai trương các tầng ngầm bên dưới Cortile della Pigna thuộc Các viện bảo tàng Vatican, từ đó văn thư và tài liệu được bảo quản trong điều kiện cẩn mật, bên trong các boongke kiên cố.

Việc đổi tên không có nghĩa là sẽ xảy ra thay đổi trong “nhân dạng, cấu trúc và sứ mệnh” của văn khố

Văn khố chứa gì?

Vô vàn thứ quý giá, ghi lại những mốc thay đổi trong lịch sử Giáo hội và theo đó là lịch sử của toàn xã hội. Có thể kể đến sắc lệnh 1521 của Ðức Giáo Hoàng Lêo X với nội dung rút phép thông công của tu sĩ Martin Luther, dẫn đến phong trào Kháng cách Tin Lành; kiến nghị năm 1530 của 85 giáo sĩ và quý tộc Anh kiến nghị Ðức Giáo Hoàng Clement VII hủy bỏ giá trị hôn nhân giữa vua Henry VIII (Anh) và hoàng hậu Catherine xứ Aragon để ông kết hôn với người khác vì hoàng hậu không sinh được hoàng tử để kế vị. Ðức Giáo Hoàng Clement VII bác bỏ thẳng thừng kiến nghị này, dẫn đến sự ly giáo ở Anh và vua Henry VIII quyết định thành lập Anh giáo.

Trong văn khố có cả bức thư của thiên tài nghệ thuật Michelangelo gởi Ðức Giáo Hoàng, thông báo tình hình đội vệ binh Thụy Sĩ. Có thể kể thêm sắc lệnh vào năm 1493, dưới thời Ðức Giáo Hoàng Alexander VI, đã phân chia Tân Thế giới (châu Mỹ ngày nay) cho Tây Ban Nha và Bồ Ðào Nha. Tấm da ghi lại việc công bố tín điều Ðức Mẹ Vô Nhiễm Nguyên Tội vào năm 1854 cũng được lưu giữ tại văn khố. Trong khi đó, các vụ xét xử nổi tiếng của Vatican được ghi lại bằng những bản viết tay, bao gồm vụ xử các Hiệp sĩ Ðền Thánh vào đầu thế kỷ 14.

GIANG VÔ YÊN