Các chuyên gia đang nghiên cứu 3 phương án hướng đến giải quyết hiệu quả hơn cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa, bao gồm điều chỉnh chính sách, tái chế thông minh hơn và chế tạo vật liệu mới.
 |
Hai thập niên trước, Đức thiết lập cơ chế đơn giản nhằm giảm thiểu rác thải nhựa. Khi người tiêu dùng mua nước đóng trong chai nhựa dùng một lần, họ trả thêm một ít tiền và được hoàn lại khi mang chai nhựa đến nơi tiếp nhận. Nhiều nước áp dụng sáng kiến tương tự. Tuy nhiên, câu hỏi được đặt ra là liệu pháp trên có thật sự giúp nước Đức bỏ được thói quen dựa vào đồ nhựa dùng một lần?
Đáng tiếc là đến nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa thu thập được chứng cứ cho điều đó, theo Tạp chí Science dẫn lời bà Antaya March, nhà nghiên cứu thuộc Trung tâm Chính sách Nhựa Toàn cầu được thành lập năm 2022 ở Đại học Portsmouth (Anh). Đội ngũ của bà March đang tiến hành những cuộc phân tích độc lập về vấn đề quản lý rác thải nhựa khắp thế giới. Chương trình ở Đức thuyết phục người tiêu dùng hoàn lại chai nhựa, từ đó giảm tình trạng xả rác. Thế nhưng, đồng thời con người lại có khuynh hướng sử dụng nhựa nhiều hơn vì họ có cảm giác được trấn an rằng hoàn toàn ổn nếu mua loại nước uống đóng chai sẽ được tái chế.
Liệu những chính sách như ở Đức có hỗ trợ giảm việc sử dụng nhựa một lần hay không, tiếp tục là câu hỏi then chốt trong bối cảnh thế giới đối mặt quan ngại ngày càng gia tăng vì nhựa.
 |
| Máy xử lý rác nhựa ở Colombia |
Áp lực từ rác nhựa
Trong số 8,7 tỷ tấn rác nhựa được sản xuất từ năm 1950 đến 2021, chỉ 11% trải qua quá trình tái chế, theo ước tính của ông Roland Geyer, nhà sinh thái học công nghiệp thuộc Đại học California ở Santa Barbara (Mỹ). Năm 2019, cũng là năm gần nhất có dữ liệu, hơn 2/3 trong số 353 triệu tấn rác nhựa được chuyển đến các bãi rác hoặc bị tiêu hủy, và 22% bị xử lý kém (bị đưa và bãi rác không được thu thập, bị vứt sai địa điểm trên bộ hoặc dưới nước, hoặc bị đốt trong điều kiện ngoài trời). Số liệu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cũng ước tính đến năm 2060, số rác nhựa gia tăng sẽ làm tăng gấp 3 khối lượng rác thải hằng năm lên hơn 1 tỷ tấn, còn tình trạng ô nhiễm nhựa hằng năm (ở khoản xử lý kém) có thể tăng gấp đôi nếu không sớm thực thi chính sách mới.
Tuy nhiên, con người vẫn còn cơ hội thay đổi. Tháng 3 năm ngoái, Đại hội đồng Môi trường Liên Hiệp Quốc phê chuẩn thỏa thuận lịch sử, bắt buộc thế giới phải thông qua thỏa thuận về nhựa trên toàn cầu vào cuối năm 2024. Quy trình này sẽ bao gồm khâu xây dựng chính sách mới và đề ra những phương án thực thi. Bà Kara Lavender Law, chuyên gia hải dương học của Hiệp hội Giáo dục Biển cả ở Massachusetts (Mỹ) cho rằng việc chứng kiến sự ra đời một thỏa ước quy định đầy đủ về chu kỳ tồn tại của nhựa là dấu hiệu hết sức tích cực.
Các nhà nghiên cứu trên khắp thế giới hiện nỗ lực tìm kiếm những giải pháp giúp giảm bớt tình trạng ô nhiễm nhựa. Đội ngũ ở Portsmouth, bà Law và những người khác đại diện cho một cách tiếp cận: nghĩ ra các chính sách tốt nhất để giảm rác nhựa, cũng như hạn chế được tình trạng sử dụng và sản xuất nhựa. Những nhà nghiên cứu tập trung vào công nghệ cải thiện quá trình tái chế hoặc tạo ra những dạng nhựa mới.
Ông Steve Fletcher, Giám đốc Trung tâm chính sách Portsmouth, cho rằng toàn bộ 3 hạng mục giải pháp trên đều cần được xúc tiến đồng loạt nếu muốn đạt được mục tiêu là kiểm soát rác nhựa.
 |
| Thí nghiệm enzyme thúc đẩy phân hủy nhựa |
Cách tiếp cận mới
Thế giới hiện không thiếu những nỗ lực nhằm cắt giảm rác nhựa. Tính đến thời điểm hiện tại, đội ngũ Portsmouth rà soát tổng cộng hơn 130 chính sách. Họ phát hiện, đa số trường hợp đều không có chính sách theo dõi việc thực hiện, và đây là điều đáng lo ngại. Nhóm chuyên gia đã chia sẻ báo cáo của họ cho một số nước tham gia Chương trình Môi trường LHQ với hy vọng sẽ tạo ra sự thay đổi.
Cũng trong quá trình tìm hiểu, bà March, ông Fletcher và các đồng sự vô cùng ngạc nhiên khi nhận ra rằng con người đang sở hữu những biện pháp có thể giải quyết một khối lượng lớn rác nhựa, nhưng vì không có chính sách theo dõi nên việc thực thi không đạt hiệu quả. Những biện pháp này bao gồm sản xuất ít đồ nhựa hơn, chặn đứng việc xuất khẩu rác nhựa sang các nước đang phát triển, thay thế rác nhựa bằng những vật liệu như giấy, đẩy mạnh năng lực xử lý rác tái chế.
Bên cạnh đó, tại Clermont-Ferrand (Pháp), một công ty tên Carbios đang thử nghiệm công nghệ hứa hẹn sẽ xây dựng nền tảng cho nhà máy tái chế enzyme đầu tiên, dự kiến khai trương năm 2025. Nhà máy sẽ sử dụng các enzyme được can thiệp di truyền để phân hủy loại nhựa phổ biến có tên polyethylene terephthalate (PET). Trung Quốc, Nhật Bản cũng đang theo đuổi nỗ lực nghiên cứu enzyme phân hủy nhựa.
Cách tiếp cận thứ ba là sản xuất những loại nhựa tốt hơn, như ý tưởng của ông Jeremy Luterbacher, kỹ sư hóa sinh của Đại học Bách Khoa Lausanne (EPFL, Thụy Sĩ). Chuyên gia Luterbacher cho rằng một sự thay thế lý tưởng là làm sao sản xuất được nhựa có chu kỳ tồn tại như giấy. Theo hướng này, loại nhựa mới là phiên bản chỉnh sửa tối thiểu từ nguyên liệu gốc, dễ tái chế và ít độc hại trong trường hợp rò rỉ ra môi trường xung quanh.
Năm 2022, nhóm của ông Luterbacher phát hiện một hợp chất aldehyde có thể biến vật liệu sinh học không ăn được, như dăm gỗ và lõi ngô thành chất polyester phân hủy sinh học. Ông gọi vật liệu mới là dimethylglyoxylate xylose. Dù việc sản xuất chỉ mới dừng lại ở khâu chứng minh khái niệm, chuyên gia Luterbacher cho rằng có thể sản xuất loại nhựa mới với số lượng lớn và quy trình đơn giản.
HỒNG HOANG
Bình luận