Vị linh mục lập bản đồ Mặt trăng

Tu sĩ dòng Tên Giovanni Battista Riccioli là người đã đặt tên cho các chi tiết trên bề mặt Mặt trăng và cung cấp chuẩn mực cho ngành thiên văn học vào thời điểm còn sơ khai.

Vào thời điểm Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) và thế giới kỷ niệm 50 năm con người đặt chân lên Mặt trăng (1969 - 2019), một số cái tên đã được nhắc đến, trong đó có linh mục Giovanni Battista Riccioli.

Nuôi dưỡng tình yêu thiên văn

Cha Riccioli chào đời vào năm 1598 tại Ferrara, miền bắc Ý. Tháng 6.10.1614, tức lúc 16 tuổi, ngài gia nhập dòng Tên. Sau khi hoàn tất việc học tại học viện của dòng, thầy Riccioli bắt đầu nghiên cứu về thiên văn năm 1616. Từ năm 1620 đến 1628, thầy học triết học và thần học tại Ðại học Parma. Vào thời điểm đó, các tu sĩ dòng Tên ở Parma đã xây dựng một hệ thống chương trình thí nghiệm đáng nể, bao gồm nghiên cứu các vật thể rơi. Lòng đam mê thiên văn của thầy Riccioli càng được nhen nhóm trong thời gian ở đây. Một trong những “Giêsu hữu” nổi tiếng nhất thời bấy giờ, linh mục Giuseppe Biancani (1565 - 1624) đang giảng dạy tại Parma vào thời điểm sinh viên Riccioli theo học. Cha Biancani chấp nhận những ý tưởng thiên văn học mới mẻ, như sự tồn tại của các ngọn núi trên Mặt trăng, và hợp tác với nhà thiên văn dòng Tên Christoph Scheiner (1573 - 1650) trong nỗ lực quan sát các vết lóa trên Mặt trời. Sau này, cha Riccioli luôn nhắc đến bậc tiền bối với lòng kính trọng và ngưỡng mộ sâu sắc.

Năm 1628, lúc 30 tuổi, thầy Riccioli đã hoàn tất việc học và được truyền chức linh mục. Ngài xin được giao sứ vụ truyền giáo nhưng bề trên không đồng ý, thay vào đó giao cho cha giảng dạy tại Parma. Ở đây, cha lần lượt dạy các môn logic, vật lý và siêu hình học từ năm 1629 đến 1632, và tham gia một số thí nghiệm với các vật thể rơi và con lắc. Ðến năm 1632, ngài trở thành thành viên của một nhóm các Giêsu hữu trẻ tuổi, trong số đó có tu sĩ Daniello Bartoli, người được tôn vinh là “Dante của dòng văn xuôi Ý”. Trong năm học 1633 - 1634, cha Riccioli hợp tác nghiên cứu quả lắc với tu sĩ dòng Tên Niccolo Cabeo (1576 - 1650) ở Mantua. Khi quay về Parma một năm sau, ngài giảng dạy thần học và lần đầu tiên thực hiện cuộc quan sát quan trọng về Mặt trăng tại đây.

Trong quá trình giảng dạy thần học và triết học vài năm, chủ yếu tại các thành phố Parma và Bologna, mối quan tâm về những phát hiện mới trong lĩnh vực thiên văn được nhen nhóm từ thời theo học với linh mục Biancani ngày càng lớn dần trong lòng tu sĩ trẻ. Theo lời của vị linh mục là thời điểm ấy, nhiều huynh đệ dòng Tên là nhà thần học, nhưng lại ít có ai theo đuổi thiên văn. Vì thế, ngài vô cùng vui vẻ khi nhận được đề nghị từ các bề trên, yêu cầu tập trung vào nỗ lực nghiên cứu và khám phá thiên văn học.

Theo đuổi đam mê

Linh mục Riccioli cho xây một đài quan sát thiên văn tại Ðại học St. Lucia ở Bologna, và trang bị nhiều công cụ phục vụ cho việc quan sát thiên văn, bao gồm kính viễn vọng, kính góc phần tư, kính lục phân và nhiều loại khác. Có lẽ đóng góp quan trọng nhất của vị Giêsu hữu này vào mảng thiên văn học chính là bản đồ Mặt trăng, hợp tác với một tu sĩ dòng Tên khác cũng nổi tiếng không kém là linh mục Francisco Maria Grimaldi. Cha Riccioli đặt tên cho nhiều hố va chạm và các hẻm núi của Mặt trăng, đa số tên vẫn còn được sử dụng đến ngày nay.

Khi nhìn lên bề mặt vệ tinh tự nhiên của Trái đất, chúng ta chỉ thấy những khoảng đen, trắng và các hố va chạm hình tròn. Thế nhưng, điều này không ngăn cản cha Riccioli chọn những cái tên vô cùng lãng mạn cho các chi tiết. Những khu vực tối có bề mặt láng mịn được đặt theo các cảm xúc của con người và có liên quan đến các đại dương, như Mare Serenitatis (Biển của sự thanh thản) và Mare Tranquillitatus (Biển của sự yên bình). Trong khi đó, các va chạm mang tên những nhà thiên văn học và khoa học nổi tiếng như Tycho, Copernicus và Archimedes. Những cái tên này vẫn được sử dụng đến ngày nay và cách đặt tên vô cùng hay ho của Riccioli trở thành hệ quy chiếu cho người đời sau gọi các đối tượng thiên văn.

Năm 1651, cha xuất bản Almagestum Novum khi gần 50 tuổi và chỉ có vài năm để chuẩn bị. Tuy nhiên, nó vẫn là một trong những cuốn sách đầu tiên được xuất bản về thiên văn học và trở thành sách nghiên cứu tiêu chuẩn cho bất kỳ nhà thiên văn học nào cho đến thế kỷ 19. Ðây là bộ sưu tập hơn 1.500 trang tài liệu, hình ảnh minh họa và biểu đồ đề cập đến mọi lĩnh vực liên mang đến thiên văn học, bao gồm tấm bản đồ nổi tiếng về Mặt trăng. Có thể kể đến các đề tài như những quả cầu thiên thể và chuyển động của các hành tinh, kích thước và khoảng cách của mặt trời, các sao chổi và siêu tân tinh từng được biết đến, và những thảo luận liên quan đến cả thuyết nhật tâm và thuyết địa tâm cũng được phản ảnh, trong nỗ lực giải thích và xây dựng cấu trúc của vũ trụ. Vị linh mục cũng quan sát các vòng của sao Thổ, dù phải đợi đến thời của Huyghens mới xác định cấu trúc thật sự của nó.

Cha Riccioli tiếp tục xuất bản các đề tài thiên văn học và thần học cho đến khi được Chúa gọi về. Ngài qua đời ở Bologna, thọ 73 tuổi.

HỒNG HOANG