Những người con của núi rừng Tây Nguyên

Với sự đồng hành của Caritas Ðà Lạt, nhiều anh chị em đồng bào sắc tộc đã trở thành những “hạt nhân” giúp cộng đồng, buôn làng ngày càng thăng tiến trong cuộc sống.

Canh tác hữu cơ và tận dụng thảo mộc

Nhóm “Oh Mi Koho” (tiếng K’Ho, nghĩa là “Tình Anh em”) gồm 7 thành viên tại xã Ðinh Trang Hòa, huyện Di Linh, tỉnh Lâm Ðồng. Vài năm trước, họ là những người nông dân đầu tiên có cơ hội tham gia học hỏi những mô hình canh tác hữu cơ tại các vùng khác. Kinh nghiệm chăm sóc cây cà phê vốn có vànhững kiến thức được thu thập đã giúp các anh chị em ý thức việc cần phải nuôi dưỡng đất, bảo tồn nguồn tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường. Từ đó, họ quay về lối canh tác thân thiện với môi trường, chuyển từ sản xuất cà phê độc canh, sử dụng phân thuốc hóa học sang canh tác hữu cơ xen canh thuận tự nhiên, để cỏ phủ đất vườn, sử dụng nguồn phân bón hữu cơ. Ðể tạo nên loại phân bón này, các thành viên sử dụng nguyên liệu hoàn toàn tự nhiên từ vỏ cà phê, cây chuối, cây hoa dã quỳ, phân bò... “Chịu khó tốn thời gian và công sức đi tìm các nguyên vật liệu, ta sẽ có loại phân ủ hoai mục tuyệt vời”, chị Maria Nrong Hương, trưởng nhóm Oh Mi Koho, chia sẻ kinh nghiệm và giới thiệu về loại phân hữu cơ mới ủ được 15 ngày.

Cà phê hữu cơ Oh Mi Koho tại phiên chợ nông sản hữu cơ ở Đà Lạt

Ðể tạo nên sản phẩm cà phê “sạch” vừa tròn 6 tuổi, cũng mang tên Oh Mi Koho, nữ trưởng nhóm cho biết họ đã chú trọng canh tác tự nhiên, không sử dụng bất kỳ loại hóa chất nào. Quá trình thu hoạch cũng thực hiện theo phương pháp tự nhiên, hái lựa trái chín mọng, sau đó phơi trên giàn, rang mộc… để phát huy tối đa hương vị của cà phê nguyên chất. Ðiều đặc biệt nữa của cà phê Oh Mi Koho là không đóng gói sẵn. Khi có khách đặt hàng, nhóm mới tiến hành rang xay và đóng gói, để đảm bảo sản phẩm không mất mùi hương và không bị hết hạn. Không chỉ phục vụ nhu cầu đại trà, cà phê Oh Mi Koho ngày càng được cộng đồng biết đến ở các cuộc thi, phiên chợ nông sản hữu cơ hoặc trở thành mô hình kiểu mẫu tại những chương trình tập huấn về nông nghiệp hữu cơ của Caritas giáo phận. Trong những ngày cuối năm, việc thuê nhân công rất khó, nên các thành viên trong nhóm tận dụng cả những ngày nghỉ lễ để thu hoạch đợt cà phê đang chín rộ, nhằm kịp chuẩn bị cho những đơn hàng Tết.

Bên cạnh cà phê Oh Mi Koho, sáng kiến bảo tồn đặc sản bản địa của nhóm bạn trẻ Samk’ ở khu vực Quốc Oai, Ðạ Nhar, huyện Ðạ Tẻh cũng được quan tâm trong thời gian qua. Với mong muốn bảo tồn sản phẩm tự nhiên của địa phương và tạo sinh kế cho buôn làng, anh Giuse K’Vĩnh (trưởng nhóm Samk’) cùng nhóm đã tận dụng búp và hoa của cây nhân trần, mọc tự nhiên gần bìa rừng, trên mảnh đất trống và xung quanh vườn của các gia đình để làm trà thanh nhiệt như một vị thuốc dân gian. Ðể tạo nên loại trà thơm ngon, các thành viên của Samk’ cẩn thận chọn từng búp, từng hoa, đem về sơ chế, phơi nắng, cho ra sản phẩm trà thơm ngon sau vài ngày. Theo y học cổ truyền, nhân trần có vị cay, tính ấm, có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu, làm ra mồ hôi, nên người sử dụng có thể phối hợp với một số vị thuốc, hoặc pha trà uống để phòng và chữa bệnh.

Ngoài trà nhân trần, K’Vĩnh và các bằng hữu còn chế biến nên trà sâm mây có tác dụng bồi bổ cơ thể, khắc phục mệt mỏi và giảm ho. Thuật lại hành trình một ngày lên núi đi tìm sâm ở vùng Ðạ Nhar, từ cổng làng đi vào, anh và các anh em phải trải qua nhiều đoạn đường dày đặc ổ voi, ổ gà mới có thể lên tới độ cao khoảng 600m. Sau đó, mọi người rải theo sườn đồi, tập trung ở những vùng có khe suối đá để đào lấy rễ củ sâm mây, vì loại cây này thường mọc men theo ven suối. Hướng dẫn người dùng cách pha trà sâm mây, K’Vĩnh nhanh nhảu nấu nước sôi, cắt nhỏ khoảng 10g sâm khô cho vào ly 250ml. Tiếp đó, anh đổ nước vào ly và chờ trong 10 phút để sâm thôi ra thành màu vàng nhạt là có thể sử dụng. Chàng trai trẻ hy vọng sản phẩm quen thuộc của địa phương sẽ góp phần bồi dưỡng sức khỏe người dùng.

Bà con ở thôn Liêng K’rắc 2 cầu nguyện tạ ơn trước khi thu hoạch mùa màng

Chương trình tín dụng hữu ích

Chương trình vi tín dụng này được khởi xướng từ tháng 9.2012, dành cho chị em phụ nữ ở giáo xứ Ðạ Tông. Phụ trách chương trình, chị Maria Ða Cát Ka Gơi cho biết từ những ngày đầu, có 10 chị em thuộc buôn Ðarahố thôn Liêng Trang 2 tham gia, và gặp nhiều khó khăn trong việc đóng tiết kiệm, vay vốn, trả vay vì chưa quen ghi chép, tính toán. Ðể khắc phục tình trạng này, Caritas Ðà Lạt đã tổ chức lớp tập huấn và các buổi chia sẻ về việc thu chi, hướng dẫn chị em học các con số và phép tính cộng trừ cơ bản. Nhờ đó, nhiều chị em đã biết cách tính toán trong sản xuất cũng như lập kế hoạch chi tiêu hợp lý trong sinh hoạt hằng ngày của gia đình, không như trước đây “có bao nhiêu xài hết bấy nhiêu, không biết đến việc dành dụm”. Tính đến nay, trong buôn đã có hai nhóm, gồm 20 thành viên tham gia với tổng số tiền tiết kiệm là 50 triệu đồng.

Song song với chương trình tín dụng, Caritas Ðà Lạt còn chọn buôn Ðarahố làm điểm thực hiện Chương trình Phát triển tự dân (PLD - People Led Development) thu hút các gia đình chị em thành viên trong nhóm tham gia, giúp các cặp vợ chồng đi học tập nhiều nơi trong tỉnh và cả ở Thái Lan. Vận dụng kiến thức mới và tiếp tục được vay vốn hỗ trợ từ Caritas giáo phận, các gia đình mạnh dạn trồng xen canh cây ăn trái, ủ phân hữu cơ, cấy lúa SRI, trồng cà phê để cỏ, chăn nuôi bò theo hình thức luân chuyển giữa các hộ dân... Trong canh tác cà phê, bà con nhận thấy việc bán cà phê tươi không mang lại lợi nhuận cao, nên đã chủ động viết dự án mua cối xay để bán cà phê nhân có giá hơn, còn lại vỏ cà phê được dùng ủ phân hữu cơ bón cho cây trồng. Sau đó, nhóm viết tiếp dự án mua đò qua sông suối để thuận lợi hơn khi di chuyển vào khu sản xuất. Khi đời sống kinh tế của các gia đình ngày càng khá lên, chính là thời điểm nhóm chú trọng bồi dưỡng đời sống tinh thần, hình thành nhóm giới trẻ trong buôn và tổ chức các lớp kỹ năng sống cho con em, thành lập đội cồng chiêng cho chị em phụ nữ, và cùng các nữ tu vận động thu gom ve chai bán gây quỹ cho giáo khu, trồng rau sạch để mâm cơm trong các gia đình thêm chất lượng, góp phần bảo vệ sức khỏe.

Dâng Chúa hoa lợi đầu mùa

Trong canh tác bản địa của người dân tộc thiểu số, yếu tố tâm linh và lòng biết ơn “Yàng” (“Trời”) không thể tách rời cuộc sống của họ. Anh Giuse K’ Thuất, người con của thôn Liêng K’rắc 2, xã Ðạ M’rông (dân tộc M’Nông) chia sẻ, theo truyền thống của đồng bào mình, trong một năm có 3 nghi lễ gắn liền với văn hóa nông nghiệp. Ðầu tiên, trước khi gieo trồng đầu mùa vụ, bà con luôn đến vườn để cầu nguyện. Xưa kia người ta dùng cây nêu, thì ngày nay người M’Nông dùng cây thánh giá để cắm trên vườn, trên ruộng rẫy để cầu nguyện xin ơn. Khi canh tác đến nửa mùa vụ, cây trồng sắp trổ bông, các hộ dân đi thăm cây một lần nữa. Khoảng cuối tháng 11, đầu tháng 12, khi rượu cần đã làm được một đến hai tuần, bà con lại đi thăm vườn, bẻ cành cà phê, bông lúa, mướp bí hoặc các sản phẩm trong vườn, đem về nhà giúp những người cao niên biết đã tới mùa thu hoạch.

Người cao niên trong làng lúc này sẽ cầu nguyện tạ ơn thượng đế đã làm nên hạt giống và ban cho vụ mùa để thu hoạch. Sau đó, họ dùng rượu cần để trộn chung với máu của gà hoặc vịt, rồi bôi vào cành cà phê, hoặc bông lúa. Nước đầu tiên trong chóe rượu cần được đổ xuống đất và tưới vào bông lúa, cành cà phê để tỏ lòng biết ơn vì từ đất đã sinh sôi, nuôi lớn hạt giống. Sau cùng, người trưởng khu hoặc tổ quản gia đọc kinh tạ ơn Chúa và cầu xin cho việc thu hoạch mùa màng được thuận lợi, bình an. Theo anh K’ Thuất: “Khi chưa làm nghi lễ mà thu hoạch thì mình không xứng đáng với sản phẩm mình làm ra, nên từ thời điểm sau khi nghi lễ kết thúc, bà con háo hức cùng nhau đi thu hoạch mùa vụ. Chúng tôi luôn ước mong những truyền thống tốt đẹp của bản làng tiếp tục được gìn giữ và phát huy cho hậu thế, để tạo sự nối kết con người với Ðấng Linh Thiêng, giữa các thế hệ với nhau và với thiên nhiên”.

BÍCH VÂN