Cha Ferdinand Verbiest là nhà toán học và thiên văn học dòng Tên. Ngài đã thiết kế thiết bị mà một số người cho là phương tiện tự hành đầu tiên, hay chiếc ô tô đầu tiên trên thế giới.
 |
| Tượng của vị linh mục tại quê nhà ở Bỉ |
Cha Verbiest sinh ngày 9.10.1623 ở Pittem, gần Tielt thuộc hạt Flanders (giờ đây là một phần của Bỉ). Cha đến Trung Quốc truyền giáo vào thời hoàng đế Khang Hi của nhà Thanh, và sử dụng tên tiếng Trung là Nam Hoài Nhân. Vị linh mục là bằng hữu của hoàng đế và thường xuyên được vua Khang Hi vời vào cung dạy các môn hình học, triết học và âm nhạc. Sinh thời, cha Verbiest đảm nhận vai trò nhà ngoại giao, chuyên gia vẽ bản đồ, phiên dịch và viết tổng cộng hơn 30 quyển sách. Cha có thể nói tiếng Latinh, Đức, Hà Lan, Tây Ban Nha, Do Thái, Ý và tiếng Mãn Châu.
 |
Sứ vụ ở Trung Quốc
Thời trẻ, anh thanh niên Verbiest theo học ngành nhân văn với các tu sĩ dòng Tên ở Bruges và Kortrijk, trước khi nhập học ở trường Lelie ở Leuven, tập trung vào triết học và toán học. Ngày 2.9.1641, chàng trai trẻ gia nhập dòng Tên và tiếp tục học thần học ở Seville, nơi sau đó vị tu sĩ được truyền chức linh mục vàp năm 1655. Kế đến, cha hoàn tất các môn thiên văn học và thần học ở Rome. Ban đầu, cha muốn trở thành thừa sai tại Trung Mỹ, nhưng không thành.
Đến tháng 4.4.1657, linh mục Verbiest từ Lisbon lên tàu đến Trung Quốc. Đi cùng ngài là cha Martino Martini cùng 35 thừa sai khác. Đầu tiên cha Verbiest đến Thiểm Tây và là người phụ trách nhóm truyền giáo ở đây cho đến năm 1660, thời điểm vị linh mục được bề trên gởi đi làm phụ tá và sau đó thay thế cha Johann Adam Schall von Bell (dòng Tên), Giám đốc Đài Thiên văn Bắc Kinh. Năm 1661, hoàng đế Thuận Trị băng hà khi mới 23 tuổi, truyền ngôi cho con trai là Khang Hi, lúc đó mới 7 tuổi. Do vua Khang Hi còn quá nhỏ, sự vụ trên triều đình được giao về cho tứ đại thần phụ chính lo liệu.
 |
| Đài Thiên văn Bắc Kinh |
Không như hoàng đế Thuận Trị, tứ đại thần phụ chính không thích các linh mục dòng Tên. Phải đợi đến năm 1669, hoàng đế Khang Hi thu hồi thành công quyền lực từ gian thần Ngao Bái, mới kết giao trở lại với các vị linh mục. Cùng năm, Khang Hi đế phát hiện lỗi nghiêm trọng trong niên lịch 1670 và tổ chức cuộc thi nhằm thử thách thiên văn học phương Đông và phương Tây. Cha Verbiest đã giành chiến thắng trong cả ba đề mục và lập tức được bổ nhiệm làm Giám đốc Đài Thiên văn cũng như đảm nhận vai trò đứng đầu tổ toán học của đài thiên văn này. Nhờ tài năng của vị linh mục, vua Khang Hi cho phép các cha dòng Tên khác được quay lại sứ vụ truyền giáo.
Sau khi điều chỉnh lại niên lịch, cha Verbiest đã trở thành người bạn thân thiết của vị hoàng đế nhà Thanh. Ông thường xuyên được mời vào cung và tháp tùng nhà vua trong các chuyến vi hành trên khắp đất nước. Cha cũng đã chuyển ngữ 6 quyển sách đầu tiên của bộ Euclid sang tiếng Mãn Châu và tận dụng mọi dịp để giới thiệu Lời Chúa. Hoàng đế Khang Hi sau đó cho phép cha Verbiest truyền giáo ở bất kỳ nơi nào trong phạm vi bờ cõi của Trung Hoa.
 |
| Mô hình xe ô tô đầu tiên |
Cha Verbiest thực hiện nhiều dự án, bao gồm công trình xây dựng cầu dẫn nước, đúc 132 khẩu đại bác cho quân triều đình và thiết kế xe chở pháo mới. Cha cũng vẽ bản đồ sao cho hoàng đế Khang Hi có thể biết giờ giấc vào ban đêm. Những phát minh khác bao gồm động cơ hơi nước dùng cho tàu bè. Sau khi hiệu chỉnh xong các vấn đề về niên lịch, vị linh mục soạn thảo danh sách toàn bộ sự kiện nhật thực và nguyệt thực trong vòng 2.000 năm. Hoàng đế vui mừng và giao cho ngài toàn quyền trong hoạt động ở đài thiên văn của triều Thanh. Năm 1673, cha quyết định xây dựng lại đài và thiết kế 6 công cụ quan sát thiên văn mới.
 |
| Bản đồ thế giới do cha Verbiest vẽ vào năm 1674 |
Chiếc ô tô đầu tiên
Bên cạnh thiên văn học, cha Verbiest cũng thực hiện các thí nghiệm liên quan đến hơi nước. Khoảng năm 1672, vị Giêsu hữu thiết kế xe tự hành có động cơ bằng hơi nước, cũng là ô tô chạy bằng hơi nước đầu tiên trên thế giới. Cha Verbiest từng mô tả về chiếc xe này trong bản thảo Astronomia Europea (Thiên văn châu Âu) hoàn tất năm 1681. Một tu sĩ đã mang bản thảo về châu Âu và được in năm 1687 tại Đức. Trong quyển sách, cha lần đầu tiên đề cập đến thuật ngữ bằng tiếng Latinh của cái gọi là motor (động cơ), mà đến nay vẫn giữ nguyên nghĩa ban đầu. Khi nạp bằng than đá, chiếc xe có thể di chuyển trong hơn 1 giờ. Do chiều dài của xe chỉ khoảng 65 cm, đây chỉ là mô hình chứ không thể chở hành khách. Dù vậy đây vẫn có thể xem là phương tiện đầu tiên có thể di chuyển bằng động cơ tự hành.
Cha Verbiest qua đời tại Bắc Kinh vào năm 1688, không lâu sau khi bị ngã ngựa. Vị linh mục cũng là người phương Tây duy nhất trong lịch sử Trung Quốc được ban thụy hiệu sau khi qua đời.
HỒNG HOANG
Bình luận