Các bức tranh kính màu thường được đặt ở những vị trí trung tâm trong thánh đường, nơi ánh sáng tự nhiên có thể chiếu qua, biến chúng thành những tác phẩm sống động, luôn thay đổi theo ánh sáng và thời gian…
Tranh kính màu đã có lịch sử lâu đời trên thế giới với nhiều ứng dụng trong kiến trúc, mỹ thuật để trang trí và lấy sáng. Đặc biệt, những ô cửa sổ kính màu trong các nhà thờ tựa như những bức tranh kể chuyện, đã trở thành một “dấu ấn” độc đáo, gần như là biểu tượng riêng biệt của các công trình này. Nhiều tác phẩm nghệ thuật kính màu cho đến ngày nay vẫn tồn tại dù trải qua hàng trăm năm. Cửa sổ tranh kính nghệ thuật vì vậy luôn thu hút sự quan tâm của mọi người khi đến tham quan các công trình nhà thờ cổ.
Dù được “phôi thai” và nở rộ ở các nước phương Tây với nhiều bí quyết chế tác, nghệ thuật tinh xảo, tranh kính màu đã theo bước chân các nhà truyền giáo từ hàng trăm năm trước đã xuất hiện ở các nhà thờ tại Việt Nam. Dấu tích thời gian có thể đã tác động dẫn đến nhiều xáo trộn, thay đổi, nhưng đến nay nhiều thánh đường cổ kính vẫn còn giữ được những ô cửa sổ kính màu.
Có nhiều tài liệu nói đến quy trình tạo ra kính màu. Nôm na vật liệu kính màu ghép là thủy tinh đã được pha màu bằng cách thêm muối kim loại rồi luyện trong nhiệt cao. Khi kính màu đã được chế tác xong, người thợ sắp xếp những mảnh kính nhỏ thành các họa tiết hoặc hình ảnh, nối chúng lại với nhau bằng các dải chì, và cuối cùng cố định toàn bộ trong một khung cứng để đảm bảo độ chắc chắn.
Kính màu ghép vì vậy là một môn nghệ thuật và cũng là một nghề thủ công tỉ mỉ, đòi hỏi các kỹ năng nghệ thuật cao, bên cạnh tưởng tượng ra một thiết kế phù hợp và khả thi, cũng như các kỹ năng kỹ thuật để lắp ráp các mảnh kính ăn khớp. Một cửa sổ kính màu đẹp phải vừa khít vào trong không gian đã được tính toán sẵn và phải chống được gió và mưa, đặc biệt với các cửa sổ lớn, phải chịu đựng được trọng lượng của chính phần kính màu. Sự kỳ công, tài hoa của người thợ kính màu đã giúp các bức tranh kính có “tuổi thọ” đáng nể. Vài trăm năm là con số có thể đong đếm được. Nhiều nhà thờ cổ xưa vì những giá trị nghệ thuật mà tranh kính màu đem đến đã luôn tìm cách để gìn giữ, bảo tồn. Như tại nhà thờ Chánh tòa Đà Lạt đã trùng tu, phục hồi 38 bức tranh kính trong mấy năm trời. Còn nhớ, người nghệ nhân đảm trách công việc này từng chia sẻ về quy trình công phu thực hiện một bức tranh kính màu với quy trình gồm nhiều bước, thường sẽ bắt đầu với bản thiết kế tranh của người họa sĩ. Các tranh vẽ phải là kết quả của quá trình khảo sát thánh đường, tính đường đi của ánh sáng, kết hợp với ý tưởng và chủ đề mà kiến trúc sư hoặc chủ đầu tư đề nghị. Từ tranh nhỏ sẽ được phóng ra tỷ lệ thực tế. Tiếp đến là công đoạn phối màu, sử dụng bột màu vẽ chi tiết, rồi đem nung ở nhiệt độ cao. Các phần kính màu được kết nối với nhau bằng chì chữ H, chấm hàn, dùng keo đặc biệt để kết dính giúp tranh kính màu chịu được thời gian nhiều năm dài...
Đi đến nhiều nhà thờ đều thấy tranh kính màu rất đa dạng, có thể trừu tượng hay tượng hình, hoặc kết hợp một câu chuyện rút ra từ Kinh Thánh, lịch sử, có thể miêu tả các thiên thần hoặc thánh bảo hộ, sử dụng các họa tiết tượng trưng... Do điều này mà khi nhìn ngắm các bức tranh kính, người ta thường có cảm nhận về sự phong phú của truyền thống nghệ thuật Công giáo, với mỗi chi tiết đều có chủ đích để gợi lên sự sùng kính và cảm hứng thiêng liêng.
Khi ánh sáng xuyên qua các tấm kính màu, nó tạo nên hiệu ứng thị giác rực rỡ và cuốn hút. Tranh kính màu không chỉ làm đẹp cho không gian thờ tự mà còn biến ánh sáng thành một khung cảnh thiêng liêng, giúp con người dễ dàng tập trung suy ngẫm và cầu nguyện.
Kim Minh
Bình luận